Bình luận đoạn văn sau trong bài Người lái đò sông Đà của Nguyễn Tuân: Thuyền tôi lênh đênh trên sông Vâng. Cảnh bên sông vắng lặng. … Và dòng sông như lắng nghe tiếng nói dịu dàng của người xuôi dòng, dòng sông lững lờ trôi với những chiếc thuyền buồm, khác hẳn với những chiếc thuyền buồm cổ điển trên dòng thượng lưu.
phà Sông Đà là một bút ký rất đặc sắc của Nguyễn Tuân từ Sông Đà (1960). Hình ảnh con sông Đà với hai đặc điểm nổi bật “hung bạo và trữ tình” được miêu tả hết sức đậm nét. Để có thể khách thể hóa đề tài và “đóng đinh” nó vào trí nhớ người đọc, Nguyễn Tuân đã khởi xướng nhiều “độc chiêu” bằng ngôn ngữ mà ông cho là không có. Khi miêu tả thác Vô cực “xấu xa, nham hiểm, những câu văn của anh mang nhịp điệu dồn dập, kích thích. Nhưng khi ông ca ngợi “sông Đà gợi cảm” thì câu văn lại thư thái, nghe như một khúc nhạc ngân nga. Văn Nguyễn Tuân bao gồm cả hai giới, đó là giới khác – tình trữ tình mềm mại và thấm đẫm một điều “mỹ học hoài cổ” sự độc đáo được thể hiện rất rõ trong đoạn từ câu “Con thuyền xuôi trên sông” đến câu… “khác với những con thuyền cổ điển, con thuyền xuôi dòng trên”.
Nội dung đoạn văn nói lên vẻ đẹp thơ mộng của Sông Đà ở tầm trung. Con ghềnh giờ chỉ còn trong hoài niệm. Con thuyền lênh đênh nhẹ nhàng và câu mở đầu vì thế trở nên bâng khuâng, mơ màng, không vướng vào một âm thanh nào.: “Thuyền em trôi sông Vâng”. Một ý tưởng “im lặng”‘ được lặp đi lặp lại nhiều lần trong một sự lặp lại thơ rất điển hình: “Cảnh ven sông nơi đây vắng lặng, hình như từ thời Lý, Trần, Lê, khúc sông này cũng vắng lặng”.có nghĩa là nó không thể yên tĩnh hơn!
Thiên nhiên thật hài hòa và mang một vẻ trong lành nguyên sơ, dành riêng cho đôi mắt “non xanh” của tác giả những hình ảnh thú vị: “Cỏ đồi núi đâm chồi nảy lộc. Đàn nai cúi đầu ngấu nghiến ngọn cỏ đẫm sương.” Cảnh tượng ấy khiến người yêu nước Đại Giang vô cùng xúc động. Anh thấy cần phải nói thêm để lột tả hết đặc điểm của đối tượng: “Bờ sông hoang vu như bờ tiền sử. Bờ sông thơ ngây như trong câu chuyện cổ tích năm xưa.
So sánh lạ, chính xác và đúng của Nguyễn Tuân! Nhà văn đã chống lại thói quen, giải thích một đặc điểm vốn đã khá trừu tượng bằng những khái niệm trừu tượng hơn, khiến cho cảm giác trực tiếp bỗng mở ra những liên tưởng trùng lặp. Đi từ “hoang dã”, “ngây thơ” còn cảm nhận được, đến “tiền sử”, “cổ tích xa xưa”, câu văn đã đạt đến bến bờ siêu gợi cảm, đòi hỏi người đọc phải tiếp tục. anh ta nhận thức nó bằng siêu giác quan, không phải bằng giác quan thông thường.
Trong câu sau: “Ôi chao, nghe tiếng còi tàu đầu tiên chạy tuyến Phú Thọ – Yên Bái – Lai Châu mà giật mình thon thót,” Một mặt, nhà văn bày tỏ mong muốn tiếng còi sẽ kéo mình ra khỏi tấm lưới vô hình nhưng đan chặt của một giấc mơ cũ, mặt khác, anh ta tạo ra một cái cớ tuyệt vời để biến cả một đoạn văn thành một bài thơ siêu thực trong mà ở đó có một mối liên hệ rất bí ẩn giữa người và cảnh rồi giả thành thật: “Một chú hươu ngây thơ ngẩng cái đầu mượt như nhung lên khỏi đám cỏ đẫm sương, nhìn chằm chằm vào tôi nổi trên chiếc mũi đỏ au. Đàn hươu vểnh tai lên, nhìn tôi không chớp mắt nhưng hỏi bằng giọng của con vật ngoan: “Hỡi người khách sông Vâng, anh vừa nghe thấy tiếng sương chăng?
Người mơ cũng mơ, và trong chốc lát “Khách sông Đà” chợt nghe tiếng nai gọi là điểm nhấn của giấc mơ ấy. Nhà văn đã khéo sắp đặt một giấc mộng giữa ban ngày, rồi bị tiếng chuông đánh thức “Một đàn cá lăng xanh ngoi lên mặt sông, bụng trắng như bạc. Tiếng cá lắc nước sông xua bầy nai đi xa. Giây phút bừng tỉnh cũng là giây phút nhà văn mang đến cho người đọc một bức tranh vô cùng sống động mà ai đã một lần nhìn thấy trong đời đều phải nhớ mãi.
Thư pháp mượn động để tả tĩnh được sử dụng rất hay ở đây. Khung cảnh vắng lặng đến nỗi chỉ nghe tiếng cọ cọ cũng đủ làm chúng tôi giật mình. Nhưng dưới ngòi bút của Nguyễn Tuân, bình yên không đồng nghĩa với phẳng lặng, đơn điệu mà luôn chứa đựng sự bất ngờ, vốn vẫn không ngừng biến đổi. Theo con thuyền trôi, điểm nhìn của nhà văn không ngừng vận động và “Cơ động” hơn là cách nhìn của Nguyễn Tuân. Dường như anh muốn học cách nhìn sự vật “nai ngộ”, “mở tai”, “nhìn không chớp mắt” như bước ra từ thế giới cổ tích, rồi truyền tải sự bất ngờ cho người đọc qua ngôn từ độc đáo, sáng tạo mà kích thích mạnh mẽ các giác quan và khả năng ngôn ngữ của chúng ta: “thơ ca”, “đầu nhung”, “cỏ sương”, “sương còi…”.
Bất kỳ cảnh nào được chạm vào bởi chiếc đũa thần của nhà văn đều di chuyển, không buộc bản thân phải tạo ra một khuôn mẫu phẳng. Có lúc Nguyễn Tuân như vượt ra khỏi quy luật diễn đạt thông thường mà viết: “Một đàn cá đầm xanh nổi lên mặt sông, bụng trắng như bạc rơi”. Có thể nói, câu thứ hai được viết theo phong cách hội họa “Lập thể” với mục đích nhìn sự vật theo nhiều chiều cùng một lúc. Trước sự mô tả ngắn gọn như vậy, người ta không chỉ có thể nhìn mà còn có thể nghe – người ta có thể nhìn thấy ánh sáng bạc của bụng cá và nghe thấy âm thanh dao động của nước.
Nguyễn Tuân rất thiết tha với non sông đất nước. Trong khi thưởng thức vẻ đẹp thơ mộng của Sông Đà, trong ông đã đánh thức nhiều liên tưởng lịch sử và đánh thức lòng biết ơn sâu sắc đối với người xưa. Việc ông nhắc đến các triều đại Lý, Trần, Lê và câu thơ của Tản Đà cho thấy rõ thiên hướng bộc lộ cảm xúc đặc biệt của nhà văn. “Ngày xửa ngày xưa”. Nhưng thay vào đó là vẻ ngoài “hoang dã”và “Bên bờ sông Vâng, nhà văn cũng có những suy nghĩ tích cực của một thị dân mới, mong cuộc sống hiện đại sẽ soi sáng cả đất trời. “Tiếng còi của sương mù” xuất hiện ở đây như một khát vọng, hài hòa với cảm hứng lịch sử, tạo cho đoạn văn một vẻ đẹp vừa cổ kính vừa hiện đại.
Đối với Nguyễn Tuân, tất cả những gì mang hơi thở ấm áp của cuộc sống đều là tình yêu, là nỗi nhớ, là sự quan tâm chăm sóc của ông. Những câu cuối của đoạn này, ông mở lòng với dòng sông, nhập thân vào nó để lắng nghe và xúc động: “Dòng sông này lững lờ như muốn vượt qua những con thác xa còn sót lại từ thượng nguồn Tây Bắc. Và dòng sông như lắng nghe tiếng nói dịu dàng của người xuôi dòng, cùng dòng sông lững lờ trôi với những con thuyền buồm, khác hẳn với những con thuyền buồm cổ điển trên dòng thượng lưu. Qua từng cây số đường quê, nhà văn thấy cảnh vật và con người gắn bó mật thiết với nhau.
Chúng tôi không có dịp thấy hết những nét đặc sắc trong văn Nguyễn Tuân chỉ qua một đoạn văn ngắn. Nhưng bấy nhiêu suy ngẫm cũng đủ để chúng ta thêm trân trọng cái tài, cái tâm của Nguyễn Tuân – một con người suốt đời đi tìm cái đẹp trong cuộc sống để sáng tạo nên những áng văn hay làm phong phú thêm đời sống tinh thần của mọi người đọc. Yêu dòng sông Đà cũng là yêu Tổ quốc, con người Việt Nam “cùng tác giả” từ hàng trăm mỹ nhân đã từng chiếm lấy trái tim của chúng ta “trăm dòng sông chảy” (thơ Nguyễn Khoa Điềm).
Vẻ đẹp của thiên nhiên con người Tây Bắc qua Người lái đò sông Đà của Nguyễn Tuân
