châm ngôn đàm thoại
I – PHƯƠNG PHÁP CHẤT LƯỢNG
1. Đọc đoạn hội thoại sau và trả lời câu hỏi.
A: – Bạn có biết bơi không?
Ba: – Bạn biết đấy, thậm chí là một người bơi giỏi.
A: – Bạn học bơi ở đâu?
Ba: – Ở dưới nước thì có chứ còn đâu nữa.
Khi An hỏi “bạn học bơi ở đâu” và Ba trả lời “ở dưới nước” thì câu trả lời có đáp ứng được điều An muốn biết không? Tôi nên trả lời như thế nào? Những bài học có thể được học từ nó?
2. Đọc truyện cười sau và trả lời câu hỏi.
PHẠM CƯỚI, ÁO MỚI
Bạn tính hay khoe? Một hôm may xong một chiếc áo mới, ông liền mang ra mặc vào, rồi đứng ở cửa chờ người đi qua khen. Đứng từ sáng đến chiều không thấy ai hỏi, anh bực lắm.
Đang giận, bỗng thấy thằng em cũng thích khoác lác, vội lớn tiếng hỏi:
“Bạn có thấy con lợn cưới của tôi chạy đến đây không?”
Người đàn ông liền vén áo nói:
– Từ khi khoác cái áo mới này, tôi chưa thấy một con lợn nào chạy qua!
(Theo Truyện cười dân gian Việt Nam)
Tại sao câu chuyện này buồn cười? Lẽ ra phải có “lợn cưới” và có “áo mới” thì hỏi và trả lời như thế nào để người nghe biết phải hỏi và trả lời như thế nào? Vậy, những yêu cầu nào cần được tôn trọng khi giao tiếp?
| * Nhớ: Khi giao tiếp cần nói cho đạt nội dung; nội dung lời nói phải phù hợp với yêu cầu giao tiếp, không thiếu, không thừa (phương châm về lượng). |
II – PHƯƠNG PHÁP CHẤT LƯỢNG
Đọc truyện cười sau và trả lời câu hỏi.
MUA LỚN
Hai cậu bé đang đi qua một miếng bí ngô. Một anh nhìn thấy quả bí to và thốt lên:
– Chà, quả bí ngô to thật đấy!
Bạn tôi hay khoe khoang, cười nói:
– Sau đó bạn đã làm gì để trở nên lớn? Tôi đã thấy những quả bầu lớn hơn nhiều. Tôi đã từng tận mắt nhìn thấy một quả bí ngô có kích thước bằng một ngôi nhà.
Người kia liền nói:
“Vậy thì có gì lạ?” Tôi nhớ có một hôm tôi thấy trong làng có một chiếc nồi đồng to bằng cái đình làng.
Ngạc nhiên, anh nói và hỏi:
– Cái nồi to như vậy dùng để làm gì?
Một anh chàng khác giải thích:
– Cái nồi đó dùng để nấu món bí mà bạn vừa nói.
Anh ấy khoe rằng bạn đang chế giễu anh ấy, vì vậy anh ấy đã thay đổi chủ đề.
(Theo Truyện cười dân gian Việt Nam)
Truyện cười này phê phán điều gì? Vậy, có điều gì cần tránh trong giao tiếp?
| * Nhớ: Khi bạn giao tiếp, đừng nói những điều bạn không tin là đúng hoặc những điều bạn không có bằng chứng chắc chắn (phương châm về chất lượng). |
III – THỰC HÀNH
1. Dùng phương châm về lượng để phân tích lỗi sai trong các câu sau:
a) Trâu là con vật nuôi trong nhà.
b) Nhạn là loài chim có hai cánh.
2. Chọn từ thích hợp điền vào chỗ trống (a) (Đối với bài tập điền chữ cái, dấu thanh, tiếng, từ,… vào chỗ trống trong Ngữ văn 9, học sinh chép và làm vào vở bài tập):
a) Có cơ sở để nói rằng /…/
b) Cố tình nói sai sự thật để che đậy điều gì đó là /…/
c) Nói theo nghĩa đen, không có lý do gì để …/…
d) Nói nhảm là vô nghĩa /…/
đ) Khoe khoang, ra vẻ tài giỏi hoặc kể chuyện cười, khoe khoang cho vui là /…
(vu khống; nói láo; nói láo; nói có sách mách; nói có chứng; nói láo; dối trá)
Các từ trên đều chỉ những cách diễn đạt có liên quan đến các phương châm hội thoại đã học. Nêu rõ phương châm hội thoại là gì.
3. Đọc truyện cười sau và cho biết phương châm hội thoại nào không được tuân theo.
TÔI CÓ THỂ ĂN CHO MÌNH KHÔNG?
Vợ chồng anh mang thai bảy tháng rồi sinh một đứa con. Nó sợ nó không tự nuôi được mình, gặp nó ai cũng hỏi.
Một người bạn an ủi:
– Không có gì phải sợ cả. Bà tôi cũng sinh bố tôi sớm hai tháng!
Người đàn ông giật mình hỏi:
– Thật sự? Sau đó, bạn có thể tự ăn?
(Theo Truyện cười dân gian Việt Nam)
4. Sử dụng các châm ngôn hội thoại đã học để giải thích tại sao người nói đôi khi phải dùng các cách diễn đạt như:
a) Theo những gì tôi biết, tôi tin rằng, nếu tôi không nhầm, tôi đã nghe, tôi nghĩ, hình như…
b) như tôi đã nói, như mọi người đều biết.
5. Giải thích nghĩa của các thành ngữ sau và cho biết các thành ngữ đó chỉ những thành ngữ nào: ăn vạ nói mò, ăn ốc nói mò, ăn không nói có, đánh cối, khua môi múa mép, nói dơi , chuột nói, hứa với hươu hứa với khỉ.
*Soạn bài:
phương châm hội thoại
I. Châm ngôn về lượng.
Câu hỏi 1:
Một. Chính từ “bơi” nói với mọi người: trong nước. Điều An cần biết là địa điểm cụ thể của trường dạy bơi (hồ bơi nào? Sông, hồ, v.v.?)
b. Câu trả lời của Bain chỉ có nội dung ngầm đã biết, không có lượng thông tin cần thiết để thỏa mãn nhu cầu của người đối thoại.
c. Vì vậy khi giao tiếp chúng ta nên chú ý lời nói thiếu nội dung sẽ không đảm bảo chuẩn mực giao tiếp.
câu thơ thứ 2:
Một. Đọc truyện “Lợn cưới, áo mới” ta thấy, vì muốn khoe khoang nên cả hai người trong câu chuyện trên đã chèn vào lời nói của mình những nội dung không cần thiết. Đây cũng là một yếu tố gây cười của truyện. Lẽ ra “Lợn lấy chồng” chỉ nên hỏi: “Anh có thấy đàn lợn đi qua đây không?” còn người đàn ông mặc “áo mới” chỉ đáp gọn lỏn: “Tôi không thấy con lợn nào đi qua đây cả”. Truyện cười này phê phán thói khoe khoang.
b. Vì vậy, khi chúng ta giao tiếp, chúng ta phải tuân thủ các yêu cầu sau:
– Lời nói phải chứa đựng thông tin; Những thông tin đó phải phù hợp với mục đích giao tiếp.
– Nội dung bài phát biểu phải đầy đủ (không thiếu, không thừa).
II. phương châm chất lượng
Câu hỏi 1:
Tiếng cười trong truyện cười có tác dụng lên án, phê phán cái xấu. Trong câu chuyện trên, cái hài hước nằm ở phần trao đổi giữa hai nhân vật, nhất là ở câu thoại cuối cùng. Cái xấu bị phê phán ở đây là khoe khoang, nói sai sự thật.
câu thơ thứ 2:
Câu chuyện trên nhắc nhở chúng ta: khi nói thì nội dung lời nói phải đúng sự thật. Đừng nói những gì bạn không tin là đúng, không có cơ sở thực tế. Đây cũng là nguyên tắc về lượng mà người giao tiếp phải tuân thủ.
III. Luyện tập
Câu 1: Những câu sau vi phạm phương châm về lượng như thế nào?
Một. Trâu là con vật nuôi trong nhà. Câu này thừa từ “hộ gia đình” vì từ “vật nuôi” đã hàm ý “vật nuôi trong nhà”.
b. Một con én là một con chim có hai cánh. Câu này thừa với từ “chúng có hai cánh” vì tất cả các loài chim đều có hai cánh.
Câu 2: Chọn những từ cho sẵn dưới đây để điền vào chỗ trống – (…) – trong các câu sau.
Một. Có cơ sở vững chắc để nói: có sách, mách có chứng.
b. Cố tình nói sự thật để che giấu điều gì đó có nghĩa là: nói dối.
c. Nói theo nghĩa đen, không có căn cứ: nói bậy.
đ. Nói chuyện vô nghĩa là nói chuyện vô nghĩa: nói chuyện vô nghĩa.
đ. Khoe khoang, giả vờ rằng bạn có tài… là: nói.
câu hỏi 3:
Câu hỏi “Tôi có thể hỏi điều đó sau đó?” người nói không tuân thủ châm ngôn hội thoại về lượng. Do nội dung câu hỏi đối thoại thừa nên không cần thiết. Trong câu trả lời của người bạn: “Bà nội sinh bố, bố sinh sớm hai tháng!”, tất nhiên nếu bạn lo được thì bạn này sẽ sinh sau. Do đó, tiếng cười của câu chuyện.
câu hỏi thứ 4:
Một. Đôi khi người nói phải sử dụng các cách diễn đạt như: theo như tôi biết thì tôi tin; nếu tôi không nhầm; Tôi đã nghe; Theo tôi; giống như…
Đảm bảo tuân thủ phương châm chất lượng hội thoại. Người nói phải sử dụng các phương tiện trên để nói với người nghe rằng sự thật của tuyên bố hoặc thông tin của mình chưa được xác minh.
b. Đôi khi người nói sử dụng: như tôi đã nói, như mọi người đều biết. Các cách diễn đạt này nhằm đảm bảo nguyên tắc về lượng. Mục đích có thể là làm nổi bật một ý, hoặc để thay đổi một ý, dẫn dắt, người nói cần nhắc lại một điều đã nói hoặc cho rằng mọi người đều đã biết.
Câu 5: Giải thích các thành ngữ:
– Nói lời vu khống, dối trá, bịa chuyện cho người khác
– Ăn ốc nói bậy: nói không có cơ sở.
Ăn mà không nói có: bạn nói một cách vu khống, giả tạo.
– Luận cứ như chày cối: cố gắng tranh luận nhưng không có những lí lẽ thuyết phục, chính xác.
– Khua môi múa mép: khoác lác, khoác lác.
Nói dơi là nói chuột: nói bậy bạ, không xác thực.
– Hứa với hươu hứa với vượn: hứa cho vui lòng, nhưng không thực hiện.
Tất cả các thành ngữ trên đều chỉ những trường hợp vi phạm phương châm về chất. Anh phải tránh những cách nói, nội dung nói đã chỉ ra trong các thành ngữ trên.
