Cảm nhận bài Nhớ rừng của Thế Lữ (từ góc độ thơ)
Nhớ rừng là bài thơ kiệt tác của Thế Lữ, nhà thơ tiên phong trong phong trào Thơ mới (1932-1941). Với tiếng nhạc du dương, khung cảnh thiên nhiên tráng lệ, đặc biệt với hình ảnh con hổ, ca khúc Nhớ rừng đã chinh phục mỗi chúng ta, chiếm lĩnh nơi sâu thẳm nhất trong tâm hồn bao người hơn nửa thế kỷ qua.
Đoạn thơ Nhớ rừng có kết cấu độc đáo, tạo hiệu quả thẩm mỹ đặc biệt. Đó là sự đan xen của hai không gian thẩm mỹ riêng biệt và đối lập, đối lập với cảm xúc của nhân vật trữ tình ta – con hổ trong tâm trạng hoài niệm. Vì họ thiếu rừng nên cảnh rừng được ca ngợi là vẻ đẹp của sự tự do, phóng khoáng, mạnh mẽ và tự do. Theo đó, cảnh vườn bách thú được đẩy về phía đối lập với cảnh rừng, đó là cảnh giả dối, tù túng, chật hẹp, vòng vèo, ngột ngạt.
Cấu trúc đó được tạo nên bởi hai trình tự không gian đối lập: thứ nhất là không gian rừng thông qua hoài niệm và sự tái hiện hình tượng con hổ. Đó là một không gian thiên nhiên với vẻ đẹp bản thể của nó trong sự kết hợp của các sắc thái hoang dã và tráng lệ; phong phú, đa dạng, muôn màu muôn vẻ với âm thanh, đường nét, hình khối, màu sắc. Nỗi nhớ rừng xưa trở về, tái hiện một không gian tự do lôi cuốn, hấp dẫn: Cảnh Lam Sơn, bóng cây cổ thụ, tiếng gió hú, tiếng xuân reo núi, lá gai, ngọn cỏ sắc, đêm vàng Bên bờ suối mưa bay bốn phương, bình minh xanh, nắng vàng, sau rừng chiều nhiều máu… Trong chuỗi không gian này , chân dung, dũng khí, chí khí của nhân vật hổ nổi bật:
Tôi bước ra một cách dũng cảm, với phẩm giá,
Vùng vẫy thân thể như sóng lăn tăn nhịp nhàng
Bóng lặng, lá gai, cỏ nhọn.
Trong hang tối, khi đôi mắt của vị thần cau lại,
là để xoa dịu mọi thứ,
Tôi biết rằng tôi là chủ nhân của tất cả mọi thứ,
Ở giữa một nơi đầy hoa không tên, không tuổi.
Một số thời điểm đặc biệt cũng được nhắc lại với những hoài niệm đầy tự hào và kiêu hãnh:
Nơi có những đêm vàng bên suối
Tôi đang đứng uống mồi say dưới ánh trăng?
Ngày mưa quay bốn phương về đâu?
Tôi nghĩ về giang sơn của tôi đổi mới?
Nơi có bình minh của cây xanh và mặt trời,
Tiếng chim hót giấc ngủ vui ta?
Đâu rồi những chiều đẫm máu ngoài rừng?
Tôi đang chờ chết trong nắng nóng,
Hãy để tôi lấy một phần bí mật?
Cõi thứ hai là không gian của vườn thú, không gian của nhà tù, chật hẹp, tù túng, giả tạo, buồn tẻ và tẻ nhạt. Chuỗi không gian này được thể hiện với những chi tiết đặc trưng: cũi sắt, hoa để chăm sóc, cắt cỏ, lối đi bằng phẳng, cây cỏ, dải nước đen không chảy, nó thuần khiết và không huyền bí; Khác với dãy không gian thứ nhất bởi không gian của rừng già bao la, hoang vu, tráng lệ và đẹp đẽ thì không gian này lại hạn hẹp, chật hẹp; Nếu không gian rừng tự do, phóng khoáng thì không gian này tầm thường, giả dối:
Bây giờ tôi có một ngàn hối tiếc,
Tôi ghét những cảnh không bao giờ thay đổi,
Cải biên, tầm thường, giả cảnh:
Chăm sóc hoa, cắt cỏ, đường đi bằng phẳng, cây trồng;
Giải quyết dòng nước đen giả không thành dòng
Len nách gò thấp;
Lá vừng mềm, không bí,
Học cách bắt chước vẻ ngoài hoang dã
Từ một nơi ngàn năm cao cả, tăm tối.
Trong không gian này của hiện tại ta cũng xuất hiện, nhưng trong trạng thái oán hận giam giữ một khối hận thù trong lồng sắt, không giống như ngày xưa ta phiêu bạt, cao siêu, oai phong lẫm liệt… hai chuỗi địa không gian đó chính là chuỗi không gian. vòng tròn tâm trạng và thẩm mỹ của nhân vật chúng ta. Trong loại không gian này, các nhân vật của chúng ta tự nói, tự miêu tả và bộc lộ cảm xúc của mình. Vì vậy, bên cạnh hình ảnh thiên nhiên trong hai trình tự không gian đối lập, còn có một bức chân dung trữ tình. Tư tưởng và chất thẩm mỹ của bài ca dao phần lớn được bộc lộ ở đường nét tâm trạng và không gian thẩm mỹ của nhân vật trữ tình.
Hòa hợp với không gian là thời gian quá khứ và hiện tại. Thì quá khứ là vinh quang, tự hào, hạnh phúc, no đủ; Thì hiện tại đắng cay, nhạt nhẽo, nhàm chán và vô vị. Nhiều kiểu câu được lặp cấu trúc, ở một số từ chỉ thời gian như đâu, đâu mà…, học đi học lại; câu hỏi tu từ như vòng xoáy của nỗi đau và để ngợi ca, vì buông bỏ quá khứ và vì chối bỏ thực tại.
Thơ, giọng điệu, ngôn từ của Tôi rừng cũng là những khía cạnh tác giả để lại ấn tượng tốt đẹp trong lòng người đọc và góp phần không nhỏ trong việc bày tỏ thái độ, tình cảm, tư tưởng. Giọng điệu của bài thơ vừa hùng hồn, hùng hồn, vừa buồn man mác. Trong ký ức xa xưa, nhịp thơ nhanh, mạnh; với bây giờ chậm, buồn.
Ngôn từ của bài thơ là những đợt sóng nối tiếp, đột ngột mang theo cảm xúc của nhân vật trữ tình tuôn trào ở hai đầu đối diện với quá khứ vinh quang, tự hào, tự do và hạnh phúc, với hiện tại trong lao tù, ngục tù, giam cầm, chật hẹp, dối trá và chán chường. Toàn bộ hệ thống ngôn ngữ của bài thơ là lời của nhân vật, của nhân vật ta.
Tóm lại, nhìn rừng xưa trong hoài niệm về vẻ đẹp và sự hấp dẫn của nó, đối lập với cảnh trong vườn bách thú, cấu trúc thơ Nhớ rừng được lồng vào hai chuỗi tương phản về cảm xúc thẩm mỹ. Theo đó, giọng điệu, ngôn từ cũng mang hai nét chính vừa khoáng đạt, hùng tráng vừa giận dữ, buồn bã tương ứng với hai mảng không gian-thời gian nghệ thuật xưa và nay, nơi rừng thẳm, thâm thúy. Nhớ rừng là bài ca về tự do, về giá trị đích thực của cuộc sống; là sự phê phán, phủ nhận lối sống nô lệ, tầm thường và dối trá.
