Trải nghiệm câu chuyện cổ tích “Ông lão đánh cá và con cá vàng” dưới góc nhìn thơ mộng
Truyện cổ tích Ông lão đánh cá và con cá vàng được A. Pushkin (1799-1837) kể lại bằng 205 câu thơ trong truyện cổ tích nguyên bản của Nga và Đức. Vì vậy, theo nghĩa thơ của truyện, mô típ truyện cổ tích bao gồm các vấn đề như cốt truyện, tính cách nhân vật, chiều hướng phát triển, xung đột và các nút thắt, mở. Ngoài ra, trong phần thể hiện còn có sự tham gia sáng tạo của cá nhân nghệ sĩ A. Pushkin. Kết cấu thơ được xây dựng theo xung đột kịch, với các giai đoạn: mở đầu, thắt nút, phát triển, cao trào (mở khóa) và kết thúc.
Đoạn mở đầu miêu tả hoàn cảnh sống của vợ chồng ông lão đánh cá: Ngày xửa ngày xưa, có một ông lão đánh cá và vợ sống với nhau trong một túp lều lụp xụp bên bờ biển. Hàng ngày, người chồng đi thả lưới, người vợ ở nhà quay sợi. Một đoạn văn ngắn bắt đầu chỉ với hai câu, nhưng nó cung cấp nhiều chi tiết quan trọng.
Về thời tiết: xưa – mô-típ mở đầu truyện cổ tích nổi tiếng; hình: một ông già và vợ đang câu cá; các mối quan hệ nhân vật: ở cùng nhau; không gian: trên bờ biển; mỗi người mỗi việc: chồng thả lưới, vợ quay tơ. Những chi tiết này là những đầu mối không thể thiếu để câu chuyện tiếp tục phát triển theo hướng hiểu biết nghệ thuật của con người và một nhãn quan nghệ thuật độc đáo xuyên suốt câu chuyện.
Nút thắt là chi tiết ông lão bắt được một con cá, con cá van xin được thả ra và hứa sẽ trả lại: Lão ơi! Anh sẽ vui lòng cho tôi về với biển, tôi sẽ đền đáp công ơn của anh, anh muốn làm gì thì làm. Sức hấp dẫn của tình tiết có nút thắt thể hiện ở hai điểm:
Chỉ có mộtcá vàng biết nói tiếng người. Nó là hai hứa sẽ trả lại. Bạn có thể làm bất cứ điều gì bạn muốn. Diễn biến được hiện thực hóa với năm lần lặp lại mô-típ: Bà nhờ – ông lão nhờ cá giúp – cá vàng giúp.
Trong quá trình phát triển, bốn quan điểm nghệ thuật tương quan với nhau tạo nên kịch tính của câu chuyện:
một là Một tình tiết gay gắt về lòng tham không đáy của người phụ nữ: từ việc tìm máng lợn mới, nhà to đẹp, đến đệ nhất phu nhân, đến hoàng hậu, đỉnh điểm là cảnh Long Vương ngồi úp mặt xuống biển để cá vàng phục vụ. và chiều theo ý mẹ Hải là người vợ có mối quan hệ đối với ông già và cách cư xử của ông ta. Biểu hiện cụ thể là người phụ nữ có thái độ vô lễ, xấc xược, càng về sau càng nghiêm trọng: những câu chửi: ngu (lần 1), ngu (lần 2), ngu, sao mày ngu thế; xưng chồng với em (lối 3), làm ông già dọn chuồng; thừa anh, em; không để ông già giải thích (lần 4), xua đuổi; thừa nhận đi, tôi (5 lần).
Đó là ba tình cảm của ông lão với con cá vàng. Ông lão tỏ thái độ của một người luôn biết ơn, cầu thị và kính trọng con cá vàng. Khi anh ta gọi cá vàng, anh ta gặp mặt, luôn chào hỏi lễ phép, cầu xin sự giúp đỡ như một kẻ có tội. Ví dụ: Ông lão chào đàn cá và nói: cá! Giúp tôi!; hoặc: cá,
giúp tôi! Yêu tôi!…
đó là bốn mối quan hệ giữa cá và trạng thái của biển. Con cá vàng luôn giao tiếp với ông lão một cách lịch sự và chu đáo khi ông lão nhờ giúp đỡ, trừ lần thứ 5 con cá không nói gì, vẫy đuôi và lặn sâu xuống đáy biển. Còn trạng thái của biển thay đổi theo từng lần gặp gỡ giữa ông lão và cá vàng, biểu hiện của biển bao gồm diễn biến thái độ: biển êm ả gợn sóng (lần 1), biển xanh sóng vỗ lần 2 lần, biển xanh nổi sóng dữ dội (lần 3), biển đục ngầu (lần 4), giông bão ập đến, biển dậy sóng (lần 5).
Đỉnh điểm của mâu thuẫn là tình tiết nhân vật nữ muốn làm Long Vương của biển cả để sai khiến cá vàng thỏa mãn mọi nhu cầu của mình. Rõ ràng là trong chiều hướng phát triển của câu chuyện, đến đây đã tạo nên một sự thay đổi về chất, một bước ngoặt hoàn toàn mới so với 4 lần trước.
Trong bốn yêu cầu trước, nhu cầu của người phụ nữ chỉ tăng lên về của cải vật chất và sức mạnh tinh thần; nhưng lần trước – lần thứ 5 – không chỉ vậy mà có sự khác biệt về tính chất, ý nghĩa. Nghĩa là, trong bốn lần trước mối quan hệ giữa nhân vật người đàn bà và con cá vàng thực chất là giữa ân nhân với kẻ bị hại, giữa kẻ bị hại với kẻ làm ơn cho mình; nhưng đến hồi thứ năm, tham vọng của nhân vật người đàn bà là trở thành ông chủ, còn con cá vàng phải trở thành của cải, thành đầy tớ, nghĩa là câu nói này có sự thay đổi, đảo ngược vị trí của mỗi bên. hơn bốn lần trước đây. Đây chính là điều khiến mâu thuẫn đi đến đỉnh điểm và không thể phát triển thêm. Từ đó, mở nút câu chuyện nghĩa là con cá vẫy đuôi lặn xuống biển sâu, không thèm đáp lại lời kêu cứu của ông lão. Tục ngữ Việt Nam có câu: Được voi đòi tiên, lòng tham vô đáy, mà lòng tham thì sâu.
Kết thúc là cảnh ngôi nhà cũ được khôi phục lại như cũ trước khi được cá vàng giúp đỡ: Lâu đài, cung điện không còn nữa; Trước mắt ông lão lại hiện ra một túp lều cũ nát, trước ngưỡng cửa có một người phụ nữ đang ngồi trước máng thịt lợn băm nhỏ. Đây là một phong cách đúng đắn, mang tính giáo dục cao từ đầu đến cuối. Các nhân vật trong truyện được lồng ghép theo 3 tuyến gồm: nhân vật thần thánh, siêu nhiên; những người lao động lương thiện và những kẻ tham lam. Vở kịch diễn ra giữa hai nhân vật chính đại diện cho hai hệ giá trị tương phản, đối lập nhau: ông lão đánh cá (hiền lành, thật thà, nhân hậu) và người phụ nữ (tham lam, bội bạc, độc ác).
Có thể xem mối quan hệ giữa các đặc điểm và giá trị của các nhân vật ông lão và vợ là biểu tượng cho những đặc điểm cố hữu vốn có trong bản chất con người ở mọi thời gian và không gian. Vì vậy, mâu thuẫn ở đây cũng là mâu thuẫn bên trong mỗi con người nên tính phổ quát của vấn đề rất sâu và rộng.
Thơ ngôn từ biến đổi trong mọi bối cảnh và hành vi con người, trong đó dấu ấn sáng tạo của cá nhân nghệ sĩ A. Puskin thể hiện khá rõ ở việc cá thể hóa tính cách nhân vật thông qua miêu tả và biểu đạt ngôn ngữ của nhân vật – đặc điểm vốn rất mờ nhạt trong truyện cổ tích. . Việc miêu tả trạng thái của biển – với tư cách là một nhân vật – chứa đựng những tình cảm, thái độ bên trong cũng là một biểu hiện đáng kể về sự tham gia sáng tạo của cá nhân nghệ sĩ.
Thơ không gian nghệ thuật có tính năng vượt trội. Đó là không gian thay đổi theo nhịp điệu cảm xúc của hành động và tương ứng với thái độ của người tiếp nhận. Có hai không gian chính: không gian địa lý và không gian tâm trạng.
Về không gian địa lý, có hai cảnh: nhà vợ chồng ông già và biển cả. Hai vùng không gian này không đứng yên mà thay đổi, phát triển song song với nhau theo một logic nhất định. Trong đó đặc điểm hoàn cảnh gia đình và địa vị của người đàn ông cũ thay đổi, vật chất và địa vị của người vợ tương thích với sự thay đổi thái độ biển đổi theo hướng từ bình thường sang bất mãn, giận dữ và điên tiết.
Về không gian tâm trạng Có những mảng tương tác và tương phản với nhau, bao gồm: Tâm trạng biết ơn của ông lão đối với cá vàng, nỗi day dứt trước sự quấy phá quá mức của cá vàng, nỗi xót xa trước lòng tham vô đáy và thái độ của vợ lão trước cách đối xử vô nhân đạo của lão. Không gian tâm trạng người đàn bà là một vực thẳm của lòng tham, của tâm địa xấu xa, bất nhân. Không gian này đối lập với tâm trạng của ông lão. Không gian tâm trạng của cá vàng là không gian chuyển tiếp từ biết ơn, cảm kích và đáp trả. Cả ba miền không gian của ba nhân vật này không cố định mà phát triển theo sự tác động qua lại trong các mối quan hệ giữa các nhân vật từ đầu đến cuối truyện.
Xây dựng hình tượng và kết cấu truyện Chính sự kịch tính như vậy mà việc tạo ra một không gian nghệ thuật như vậy đã tạo nên giá trị tư tưởng và giá trị thẩm mỹ của truyện. những phẩm chất tốt đẹp của con người (qua nhân vật ông lão đánh cá) được trân trọng, quý trọng và khen thưởng; Những cái xấu của con người (qua nhân vật vợ lão đánh cá) sẽ bị trừng phạt. Tính nhân đạo của truyện theo đó được thể hiện ở hai phương diện: ca ngợi, trân trọng cái đẹp và phê phán, lên án kẻ xấu, ác.
