Hiểu văn bản:
Khi tôi tỉnh táo
(Dành cho Hồ)
I. Đọc – hiểu phần chú thích:
1. Tác giả:
– Tố Hữu (1906 – 2002) tên khai sinh là Nguyễn Kim Thành, quê quán: Thừa Thiên Huế. Ông là một trong những nhà thơ cách mạng lớn nhất của văn học Việt Nam thế kỷ XX. Thơ ông trữ tình chính trị pha chút lãng mạn ngọt ngào.
2. Hành vi:
– Hoàn cảnh sáng tác: Sáng tác tháng 7 năm 1939 tại nhà lao Thừa Phủ, khi tác giả đang ở trong tù.
Lịch trình gồm 2 phần:
+ Phần đầu: 6 câu đầu: Cảnh thiên nhiên vào hè
+ Phần hai: 4 câu cuối: Tâm trạng người lính trong tù
– Nội dung: Bài hát thể hiện niềm tin yêu cuộc sống và niềm khao khát tự do mãnh liệt của người chiến sĩ trong ngục tù.
II. Đọc hiểu văn bản:
1. Hình ảnh đất trời vào hè:
– Cảnh vật bay bổng với nhiều âm thanh: tiếng chim tu hú, tiếng ve kêu; tiếng sáo của rồng
⇒ Âm thanh rộn ràng, vui tươi
– Ngoài ra còn có nhiều màu: màu vàng: ngô, lúa; xanh lục: Bầu trời; hồng: nắng ⇒ Màu sắc tươi sáng, sinh động
– Nhiều hương vị: lúa chín, ngọt ngào của trái cây ⇒ Hương thơm ngọt ngào thuần khiết
– Không gian: trời cao biển rộng, rồng bay ⇒ Tự do đầy dẫy
– Kết hợp tu từ với tính từ và lăng mạ ⇒ hình ảnh trong tâm trí người lính về một mùa hè tươi đẹp trong tù.
⇒ Cảnh ngày hè được xây dựng rất sinh động với nhiều âm thanh, màu sắc, không gian và hình ảnh tuyệt vời. Tất cả đều chân thực, rất đẹp, mới mẻ, thể hiện tình yêu chân thành đối với cuộc sống và cái nhìn tinh tế của nhà thơ khi nhận ra sự thay đổi của thời cuộc.
2. Tâm tư nguyện vọng của người tù cách mạng:
– Nhiệt tình với cuộc sống: “Tôi nghe hè về trong lòng”.
– Tôi muốn thoát ra: “Tôi muốn phá phòng.
⇒ Nghệ thuật tương phản thể hiện sự đối lập giữa khung trời bao la và nhà tù, người chiến sĩ có niềm khao khát tự do cháy bỏng, anh muốn phá bỏ tất cả để thoát khỏi ách nô lệ.
Truyền đến người đọc cảm giác ngột ngạt đến tột độ của nhà thơ và niềm khát khao cháy bỏng được trở về với tự do, với đồng đội.
III. Bản tóm tắt:
+ Nội dung: Đoạn thơ thể hiện niềm tin yêu cuộc sống và niềm khao khát tự do mãnh liệt của người lính trong ngục tù.
+ Nghệ thuật: Thể thơ lục bát được sử dụng linh hoạt, giọng điệu uyển chuyển, ngôn từ tự nhiên, gần gũi với đời thường.
Trả lời các câu hỏi trong SGK:
Trả lời câu 1 (trang 20 SGK): Làm thế nào để tôi hiểu tiêu đề của bài hát? Viết một câu với 4 chữ đầu của bài “Kad tu kako” để tóm tắt nội dung của bài thơ. Vì sao tiếng tu hú lại tác động mạnh mẽ đến tâm hồn nhà thơ?
câu trả lời:
– Tên bài viết chỉ là cụm từ chỉ thời gian (chưa kết thúc). Nhan đề của bài hát là sự ám chỉ cả khoảnh khắc bừng tỉnh của thiên nhiên và tạo vật, cũng như khát vọng hành động của con người.
– Có thể tóm tắt nội dung bài thơ như sau: Khi lũ trẻ gọi bầy (và khi hè về), những người tù cách mạng càng cảm thấy ngột ngạt, cô đơn trong phòng giam chật hẹp, càng muốn sống. .
– Sở dĩ tiếng tu hú có tác động mạnh đến tâm hồn nhà thơ bởi nó là tín hiệu báo hiệu những ngày hè rực rỡ đang đến gần. Nó cũng là một biểu tượng của chuyến bay miễn phí.
Trả lời câu hỏi 2 (trang 20 SGK): Nhận xét về cảnh mùa hè được miêu tả trong 6 câu thơ đầu. Chi tiết nào khiến em đưa ra nhận xét đó?
câu trả lời:
– Chỉ đọc bài thơ, ta không biết nhà thơ đang ở tù:
Khi bạn gọi đàn
Lúa đã chín trái càng ngọt.
– Không phải là tiếng chim lẻ loi mà là tiếng chim “gọi bầy”, tiếng chim báo tin vui. Anh nghe tiếng chim gọi nhau là biết “lúa chín trái ngọt”. Nhưng không chỉ vậy. Tiếng chim gợi lên một thế giới đầy âm thanh, màu sắc, hình ảnh:
Khu vườn thức dậy với tiếng ve
Hạt ngô vàng ươm nắng đào
Trời xanh càng rộng càng cao
Đôi diều sáo nhào lộn…
Đây là những màu sắc và âm thanh của cuộc sống hàng ngày. Màu vàng của bắp, màu hồng của nắng nổi bật trên nền xanh của đất trời, xen lẫn tiếng ve kêu râm ran, xen lẫn là hình ảnh “Lưỡng long chầu nguyệt”. Không gian tràn đầy sức sống, chuyển động và mở rộng từng ngày.
– Đọc kỹ mấy câu thơ, ta chợt phát hiện ra nhiều điều lạ lùng khác. Các sự kiện không hiển thị ở trạng thái bình thường, chúng được đánh dấu, đẩy lên mức cao nhất có thể. Không phải “hạt vàng hạt ngô” mà là “hạt ngô vàng ươm”, mặt trời là “mặt trời đào” có màu sắc rực rỡ nhất, bầu trời xanh nghĩa là “càng rộng càng rộng” mở to mắt mãi. Tiếng ve không chỉ “kêu” mà còn “tỉnh”, hai tính từ gợi tả âm thanh kết hợp với nhau tạo nên tiếng ve rộn rã lạ thường. Như bị hút hồn vào những âm thanh và hình ảnh ấy, Sáo Rồng cũng không chịu “ngó lơ” hay “í ừ” mà “quay đầu”. Con rồng cũng phấn khởi và hạnh phúc trong không gian tươi sáng. màu sắc và lẩn khuất của âm thanh đó.
– Sở dĩ có hiện tượng này là do tác giả đã không trực tiếp quan sát và miêu tả cảnh vật. Nhà thơ đang ở trong tù. Những bức tường kín bao quanh làm sao cho nhà thơ được nhìn, được nghe… Mọi thứ được tái hiện từ trí tưởng tượng, ký ức và hơn cả là tình yêu, một khát khao mãnh liệt được cởi bỏ chiếc cũi. Trong cảnh tù đày, màu ngô đồng hay màu nắng, màu trời xanh bỗng trở nên quý giá vô cùng, đến nỗi những âm thanh, màu sắc rất đỗi bình thường bỗng trở nên lấp lánh, hư ảo và rực rỡ. Khổ thơ này thể hiện tình yêu sâu sắc của nhà thơ đối với cuộc sống, đối với quê hương đất nước.
Trả lời câu 3 (trang 20 SGK): Phân tích diễn biến tâm trạng của người quản ngục- người lính được thể hiện trong 4 câu thơ cuối. Mở đầu và kết thúc bài đều nghe thấy tiếng tu hú, nhưng tâm trạng của quản ngục khi nghe tiếng tu hú thể hiện ở khổ thơ đầu và khổ thơ cuối rất khác nhau, vì sao?
câu trả lời:
– Mộng càng đẹp thì hiện thực càng cay đắng, tàn nhẫn.
Tôi nghe mùa hè bừng tỉnh trong lòng
Mà chân thì muốn bể phòng rồi hè!
Thật ngu ngốc, chỉ có thể chết
Con chim tu hú ngoài kia cứ kêu!
– Dường như sự liên kết giữa hai câu thơ này không thật chặt chẽ, và tứ không liên tục. Khi hướng ngoại, nhà thơ đang tả cảnh, nhưng khi hướng nội, nhà thơ đang tả tâm trạng. Thực ra đây là một sự liên kết rất khéo léo và tế nhị. Mối liên hệ đó là tiếng chim tu hú. Tiếng chim gọi đàn chân thành gợi tả một thế giới rộng lớn và vô cùng sống động. Nhưng thế giới đó càng rộng rãi, rực rỡ bao nhiêu thì người tù (tách khỏi thế giới ấy) càng cảm thấy ngột ngạt, khát khao bấy nhiêu.
– Tiếng chim tu hú ở đầu và cuối bài thể hiện tiếng gọi tự do chân thành và cuộc sống hữu tình bên ngoài của người quản ngục, nhưng tâm trạng của người tù khi nghe tiếng tru rất khác. Ở câu thơ đầu, tiếng tu hú gợi lên hình ảnh cuộc sống muôn màu, gợi niềm khao khát về một cuộc sống tự do. Tuy nhiên, cuối cùng tiếng chim lại khiến người tù thất vọng và đau khổ vì không thể ra khỏi ngục.
Trả lời câu hỏi 4 (trang 20 SGK): Theo em, vẻ đẹp của bài thơ được thể hiện rõ nét ở những điểm nào?
câu trả lời:
Đoạn thơ đẹp ở những hình ảnh thơ gần gũi, giản dị mà gợi cảm, ở nghệ thuật sử dụng thể thơ lục bát linh hoạt, tự nhiên, ở cảm xúc sâu lắng, thiết tha thể hiện cội nguồn sức sống, chí khí cộng sản.
thẩm quyền giải quyết:
Cảm nhận ý nghĩa bài thơ Khi tôi Tố Hữu của Tố Hữu
Nhà thơ viết bài thơ “Kad ti tu kako” trong thời gian hoạt động cách mạng và bị giam ở nhà lao Thừa Phủ – Huế. Tiếng chim hót phá song, len lỏi vào hồn người đánh thức:
“Khi bạn gọi bầy
Lúa chín, trái ngọt”.
Ở đây làm sao mang theo mùa hè với bao màu sắc, Tố Hữu cảm nhận được lúa đang chín khiến hình ảnh cánh đồng lúa chín vàng hiện ra trước mắt ta. Tiếng chim hót ríu rít đã đánh thức một góc tối trong tâm hồn nhà thơ với niềm khát khao được hòa mình với thiên nhiên một cách mãnh liệt. Và không chỉ vậy, nhà thơ còn cảm nhận được mùi thơm thoang thoảng của quả chín, lâu dần tác động đến khứu giác. Có lẽ nhà thơ cảm thấy thời gian trôi nhanh và muốn lưu lại hương thơm của đất trời nên đã viết “chín” và “ngọt” chứ không chín và ngọt.
Trong bức tranh thiên nhiên ấy không chỉ có tiếng chim hót líu lo, màu vàng của lúa chín, hương vị ngọt ngào của trái ngọt mà còn có tiếng ve, tiếng diều bay lượn trên bầu trời, bầu trời trong xanh thăm thẳm. sắc vàng của nương ngô xen lẫn sắc hồng của nắng đào:
“Khu vườn thức dậy với tiếng ve
Hạt ngô vàng ươm nắng đào
Trời xanh càng rộng càng cao
Một vài con rồng sáo nhào lộn một lần…”
Tiếng ve râm ran trong vòm lá đưa ta về những kỉ niệm thời cắp sách đến trường. Qua trí tưởng tượng của Tố Hữu, người đọc như được tận mắt chứng kiến hình ảnh thiên nhiên trong lành, tươi vui. Cái nhìn của nhà thơ mở rộng ra những bãi “ngô vàng” lẫn với những tia nắng chói chang của mùa hè. Có lẽ màu hồng của những tia nắng là cái nhìn tích cực của nhà thơ về thế giới bên ngoài với niềm khao khát được tự do trong một ngày gần nhất. Có những cánh đồng ngô vàng trên mặt đất, trong khi những cánh diều tự do bay lượn trên bầu trời xanh thẳm.
Bằng ngòi bút nhẹ nhàng, nhà thơ đã tạo nên một kiệt tác mùa hè tràn đầy sức sống và tươi vui. Tố Hữu đã sử dụng thể thơ lục bát, một thể thơ dân gian quen thuộc để phác họa thành công bức tranh thiên nhiên ấy. Đặc biệt, phép liệt kê được sử dụng khéo léo đã tạo cho người đọc những ấn tượng khó phai về một mùa hè đầy hương sắc. Nhà thơ phải yêu thiên nhiên lắm, phải có tình cảm đặc biệt với đất nước nơi mình sinh ra thì mới có thể tạo nên một hình ảnh mùa hè đẹp như vậy.
Bức tranh thiên nhiên mùa hè trước mắt Tố Hữu không chỉ đẹp mà còn chất chứa nhiều tâm sự:
“Tôi nghe mùa hè bừng tỉnh trong lòng
Mà chân thì muốn bể phòng rồi hè!
Cách ngu ngốc để chết
Khi bạn đang hú hét bên ngoài, hãy tiếp tục gọi!”
Vòng vần thơ của hoài niệm về âm vang của mùa hạ giờ biến thành nỗi uất hận giam hãm. Mùa hè đến mang theo bao mong ước, hoài niệm như thôi thúc chàng trai phá song sắt, “phá phòng” để đổi lấy tự do. Nhà thơ lắng nghe “mùa hè bừng tỉnh trong lòng” ngoài trời mà không khỏi bâng khuâng, xao xuyến. Dòng máu phẫn uất dồn lên trong người khiến anh muốn thoát ra khỏi không gian chật hẹp tù túng đó mà lao vào thiên nhiên rộng lớn.
Hoàn cảnh bên ngoài khiến nhà thơ bức bối, ngột ngạt muốn lao ra thế giới bên ngoài nhưng lại bị song sắt nhà tù thực dân kìm hãm nên đã thốt lên lời than thở: “Làm sao tôi có thể chết được”
Khát khao tự do của Hồ càng trở nên mãnh liệt vì anh muốn cống hiến cho cách mạng, anh muốn đi tiếp con đường cách mạng của mình. Nhà thơ đã sử dụng các động từ mạnh “đập”, “chợt”, “chết” và dấu chấm than cuối câu thơ để diễn tả cảm xúc chua xót trào dâng. Biết sao được khi ta đang bị giam cầm mà con chim tu hú ngoài trời vẫn kêu. Phải chăng nhà thơ cảm nhận được rằng chính tiếng gọi của cách mạng đã thôi thúc nhà thơ dấn thân vào cuộc kháng chiến cứu nước. Tiếng chim tu hú gọi bầy trước một không gian bao la đã tạo nên sự đối lập trong tâm hồn nhà thơ khi nhà thơ bị tù đày không được ra hoạt động cách mạng. Nếu như tiếng chim tu hú ở đầu báo hiệu mùa hạ đến rộn ràng thì tiếng chim tu hú ở đoạn cuối lại khiến nhà thơ cảm thấy bứt rứt, ngột ngạt. Nhà thơ muốn thoát khỏi ngục tù, nhưng hiện thực phũ phàng càng khiến tâm trạng nhà thơ bức bối, khó chịu. Nhưng dù ở trong tù nhà thơ vẫn không nhụt chí, trong bài thơ “Trăng tối” nhà thơ đã viết:
“Đời cách mạng từ khi tôi nhận ra
Phạm tội có nghĩa là ở tù.”
Vì vậy, dù con đường cách mạng có gian nan đến đâu, nhà thơ cũng sẽ quán xuyến và hoàn thành tốt nhiệm vụ.
Bài thơ “Khi con tu hú” đã qua nhưng tiếng chim tu hú vẫn còn vang vọng mãi trong tâm hồn nhà thơ. Thông qua hình ảnh thiên nhiên đầy hương sắc được cảm nhận bằng nhiều giác quan, Tố Hữu đã bày tỏ những bức xúc của mình. Với cách sử dụng ngôn ngữ giản dị nhưng mang tính hình ảnh cao đã khẳng định tài năng nghệ thuật của nhà thơ. Người nghệ sĩ không chỉ cầm bút đánh giặc mà còn cầm súng xông pha trận mạc. Phân tích hình ảnh người tù cách mạng trong bài “Khi anh đi tu” ta thấy ở họ có khát vọng tự do cháy bỏng, khát khao được đứng vào hàng ngũ của Đảng đem sức mình phục vụ cách mạng.
