Nhân vật chú Ba kể lại lần chú về thăm nhà Sáu truyện ngắn “chiếc lược ngà”.
Chiến tranh là thứ có thể gây chia cắt, hủy diệt mọi sự sống, làm tan vỡ hạnh phúc của bao gia đình. Chiến tranh là sinh tử, ta vừa gặp nhau đây, nhưng ngày mai sẽ không còn gặp lại nhau. Những lời hứa tiếp tục theo thời gian, thử nghiệm mọi người đến cùng. Mỗi lần nhìn thấy chiếc lược ngà ấy, tôi lại băn khoăn, xót xa cho chính mình. Trong cuộc đời kháng chiến, tôi đã chứng kiến nhiều cuộc chia tay, nhưng chưa bao giờ tôi xúc động mạnh như lúc đó.
Những ngày hòa bình lập lại, tôi đã cùng anh sáu lần về thăm gia đình. Ông Sáu là bộ đội kháng chiến, sớm xa gia đình đi căn cứ. Lúc anh ra đi, đứa con gái đầu lòng – và cũng là đứa con duy nhất của anh – chưa đầy một tuổi. Bảy năm sau, cũng chính là lúc đó, khi anh 8 tuổi, anh có dịp trở về thăm con trai.
Ông Sáu ngồi trầm ngâm ngược xuôi, mặt bất động nhìn dòng nước chia đôi, tôi nhận ra ông đang nghĩ đến các con. Bạn có thể tưởng tượng rằng khi về đến nhà, cô ấy sẽ hét lên sung sướng và quàng tay ôm lấy cổ anh ấy. Sau nhiều năm xa cách, khoảng trống giữa hai cha con đã được lấp đầy. Tuy nhiên, thực tế không như mong đợi. Ông Sáu về đến nhà, ông hớt hãi, nhảy lên bờ thì thấy con, bà hốt hoảng chạy vào nhà. Anh đứng đó, nhìn đứa trẻ, sự đau đớn và thất vọng khiến khuôn mặt anh trông thật đáng thương và đôi tay anh như muốn gãy.
Suốt ngày ở nhà, anh chỉ muốn gọi điện cho bố nhưng cô không chịu nghe máy. Anh ấy không đi đâu xa trong ngày, luôn vỗ về đứa trẻ. Nhưng càng vuốt ve, cô càng đẩy ra. Mẹ anh giải thích với anh, dọa đánh anh, anh vẫn im lặng, không nói gì. Tôi và anh Sáu tìm mọi cách để cháu gọi bằng bố nhưng đành phải chấp nhận. Đứa trẻ bướng bỉnh và cố chấp. Bất lực, ông Sáu rơm rớm nước mắt nhìn bà.
Nhìn vào bữa ăn, ông ân cần cho con gái một quả trứng cá vàng lớn để cho vào chén. Anh lập tức cắm đũa vào bát, để yên đó rồi bất ngờ ném quả trứng ra ngoài, cơm rơi tung tóe trên mâm. Tức giận không kịp suy nghĩ, anh vung tay đánh vào mông cô một cái, đau điếng. Tôi đã nghĩ nó sẽ khóc, sẽ đánh nhau, xô đổ mâm cơm hoặc bỏ chạy. Nhưng không, nó vẫn bình tĩnh, cúi đầu xuống. Nghĩ đoạn, anh cầm đũa, gắp trứng cá bỏ vào bát rồi lặng lẽ đứng dậy rời mâm. Tới bến, anh nhảy xuống xuồng, há miệng định khua dây thừng, khua khua tiếng lạch cạch, rồi trên chiếc xà của mình bơi qua sông. Anh đến nhà bà ngoại, gặp bà và khóc ở đó. Chiều hôm đó, mẹ anh đến an ủi họ nhưng bà không về. Ngày mai anh Sáu phải đi, đây là đêm cuối cùng của hai người và em không muốn đưa anh ấy về.
Thế là hết hi vọng rồi. Chúng tôi không hiểu tại sao cô ấy không chịu gọi Sáu là bố, và chúng tôi cũng không thể ép buộc cô ấy phải làm như vậy. Ba ngày vắng mặt ngắn ngủi trôi qua trong tiếc nuối. Dù rất bối rối nhưng tôi và anh Sáu cũng phải thống nhất với nhau để về đơn vị đúng giờ.
Tuy nhiên, cuộc đời thật kỳ diệu, dù giữa ngõ cụt, sự mở ra cũng đủ thắp lên bao hy vọng, vỡ òa hạnh phúc, lấp đầy những vết thương vốn đã quá sức chịu đựng. Sáng hôm ấy, bà con tiễn chúng tôi ra bờ sông. Ông Sáu bùi ngùi nhìn đứa con gái bé bỏng đang đứng sau cánh cửa, nghẹn ngào nói: Ba ơi nghe con. Cô chợt kêu lên một tiếng “Ba ơi” thật dài, nước mắt chảy dài trên khuôn mặt. Tiếng khóc của cô như một giọt nước mắt, nó xé tan sự im lặng và xé nát ruột gan của mọi người, thật thê lương. Đó là “ba” mà hắn cố gắng đè nén bao nhiêu năm, “ba” như muốn vỡ tung ra khỏi tim, hắn vừa khóc vừa lao về phía trước, nhanh như sóc, nhảy cẫng lên. hai tay ôm lấy cổ bố. Anh ôm chặt lấy cha khóc nức nở, không chịu buông cha ra. Anh Sáu mừng không nói nên lời. Anh nhặt nó lên. Anh hôn khắp người bố. Anh hôn lên tóc, hôn lên cổ, lên bờ vai và cả vết sẹo dài trên má của bố.
Tôi đứng lặng người suy nghĩ về điều bất ngờ này. Thì ra đêm qua bà ngoại đã giải thích cho cô về vết sẹo lớn trên mặt Sáu. Chính vì một “điểm lạ” đó mà cô đã từ chối anh suốt mấy ngày. Bây giờ anh hiểu, yêu và tự hào về cha mình.
Cô không chịu để anh đi, cô muốn anh ở nhà. Nó hứa sẽ quay lại và nó cũng từ chối. Bà ngoại phải dỗ dành mãi, hứa với bố sẽ mua cho mẹ chiếc lược mới. Rồi chúng tôi lên đường trong niềm hân hoan lạ lùng. Tất cả những lo lắng đã được gỡ bỏ từ lâu. Lòng anh Sáu vui như mở hội, dọc đường tôi nhận thấy điều đó trên nét mặt hớn hở của anh.
Ở chiến khu, ông Sáu mong con từng ngày. Một lần người bạn cầm một chiếc ngà voi về, ông Sáu vui mừng khôn xiết. Ông tỉ mỉ cắt ngà voi thành những mảnh nhỏ và làm một chiếc lược. Anh ấy đam mê, cực kỳ tỉ mỉ. Cất xong, ông chải đầu cho chiếc lược thêm bóng mượt rồi cất giữ trong lòng, mong một ngày trở về truyền lại món quà ấy cho con cháu.
Thế nhưng, cuộc đời thật trớ trêu, tâm nguyện ấy chưa thực hiện được thì ông Sáu đã hy sinh. Trong một trận đánh lớn của giặc, ông Sáu bị bắn vào ngực, chưa kịp thở, ông còn trả lại chiếc lược cho tôi và bảo tôi gửi cho con gái ông, ông mãn nguyện. Tôi không đủ từ ngữ để diễn tả ánh mắt ấy, chỉ biết rằng cho đến bây giờ thỉnh thoảng tôi vẫn nhớ đến ánh mắt ấy: “Ta mang về đưa cho ngươi.” Tôi cúi xuống bên cạnh anh ấy và nói nhỏ. Lúc đó anh mới nhắm mắt xuôi tay.
Thời gian trôi qua, cuộc chiến ngày càng gay cấn, lúc đó tôi không thể quay lại tặng Thu chiếc lược ngà, món quà cuối cùng của cha cô. Mãi mấy năm sau, trong một lần đi công tác vùng tạm chiếm, tôi tình cờ gặp Thu tại một trạm giao liên vùng Đồng Tháp Mười. Lúc này, Thu đã trở thành một giao liên dũng cảm, dẫn đoàn vượt qua chặng đường nguy hiểm. Tôi thực hiện tâm nguyện cuối cùng của người bạn cũ (anh Sáu), trao cho Thu chiếc lược ngà. Cầm lược, nghe em vẽ, nước mắt lưng tròng.
Phân tích truyện ngắn Chiếc lược ngà của Nguyễn Quang Sáng
