Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)
I – ĐIỀU KHOẢN SỬ DỤNG NGỤ Ý
Đọc đoạn văn sau và trả lời các câu hỏi.
Chị Dậu vừa nói vừa khóc:
– Thôi, anh không ăn, để lại một phần cho tôi. Tôi chỉ có thể ăn bữa ăn này ở nhà. Bạn không muốn ăn hình ảnh của bạn. Ăn vừa phải thôi, đừng ham mê.
Cái Tí chưa hiểu hết lời mẹ, mặt tái mét, luống cuống hỏi:
“Vậy cậu định ăn ở đâu?”
Thêm một “giây” thổn thức, chị Dậu ngậm ngùi nhìn con:
– Mình sẽ ăn ở nhà ông Nghị thôn Đoài.
Kai Ti vùng vằng, như sét đánh ngang tai, ném mớ khoai vào sọt rồi òa khóc:
– Anh bán con thật à? Làm ơn, làm ơn, tôi vẫn còn là một đứa trẻ, đừng bán tôi, tội nghiệp, hãy để tôi ở nhà chơi với anh trai của tôi.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
1. Nêu ý nghĩa của những câu in đậm. Vì sao chị Dậu không dám nói thẳng với con mà phải dùng đến ẩn ý?
2. Câu nói của chị Dậu rõ hơn qua hàm ý nào? Tại sao bạn phải cụ thể hơn thế? Những chi tiết nào trong đoạn văn cho thấy Tii đã hiểu ý nghĩa câu nói của mẹ?
| * Nhớ:
Hai điều kiện sau đây được yêu cầu để sử dụng hàm ý: |
II – THỰC HÀNH
1. Người nói và người nghe những câu in đậm dưới đây là ai? Xác định nghĩa của từng câu. Bạn nghĩ người nghe có hiểu ý của người nói không? Chi tiết nào chứng tỏ điều này?
Một)
– Nói lại lần nữa. – anh ấy đã gọi.
– Báo cáo tất cả! Cậu bé đáp lại bằng giọng vui vẻ. – Mười giờ kém năm phút. Chỉ còn hai mươi phút nữa thôi. Chú và dì bước vào nhà. Trà đã được ngâm sẵn.
Thời gian ngắn ngủi còn lại buộc người họa sĩ già phải tự mình làm. Anh lập tức theo người thanh niên vào nhà, nhìn quanh một lượt trước khi ngồi xuống ghế.
(Nguyễn Thành Long, Tiho Sapa)
b)
– […] Anh Tân này! Giờ sang chảnh rồi, cần cái đống đồ đạc nát thế này làm quái gì. Quay lại lịch trình của bộ phim truyền hình. Hãy để chúng tôi mang nó. Chúng tôi nghèo đủ để sử dụng mọi thứ.
– Đâu có gì mà xa xỉ! Chúng ta phải bán chúng…
– Chúa! Giờ làm quan rồi mà bảo không sang hả? Ba người giúp việc. Mỗi lần đi, tôi ngồi trong một chiếc kiệu lớn chở được tám người, tôi nói có sang trọng không? Huh! Không có gì có thể được ẩn từ chúng tôi!
Tôi biết mình không thể nói được gì nên ngậm miệng lại và đứng đó suy nghĩ.
– Tuyệt vời! Thật vậy, càng giàu càng không dám để lại một xu! Bạn càng không dám để lại một xu, bạn càng trở nên giàu có!
(Lỗ Tấn, Cố Hương)
c)
Ngay từ cái nhìn đầu tiên, cô ấy đã nói xin chào:
“Tiểu thư cũng tới đây!
Phụ nữ có đôi bàn tay dễ dàng làm sao,
Những khuôn mặt này bao nhiêu tuổi trong cuộc đời này!
Dễ dàng là thói quen của vẻ đẹp,
Càng cay đắng, càng bất công.”
Hoạn Thư như người mất hồn,
Cúi đầu dưới ô làm điều phàn nàn.
(Nguyễn Du, Truyện Kiều)
2. Câu in đậm dưới đây có ý nghĩa gì? Tại sao em bé không được nói trực tiếp mà phải dùng hàm ý? Việc sử dụng ẩn ý có thành công không? Tại sao?
Nó nhìn nó chằm chằm một lúc rồi kêu lên:
– Cơm đã sôi, chắt nước đi! – Anh lại nói dối.
Tôi nói để mở đường cho nó:
– Phải gọi “bố lấy nước cho con” mới được chứ.
Dường như không để ý đến lời nói của tôi, nó lại cất tiếng:
– Cơm sôi rồi, nhão rồi!
Anh Sáu vẫn ngồi yên […].
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc Lược Ngà)
3. Hoàn thành dòng B trong đoạn hội thoại sau với một câu hàm ý từ chối.
A: Mai về với anh nhé!
B: /…/
Đáp: Đúng vậy.
4. Tìm ý nghĩa của Lỗ Tấn bằng cách so sánh “vọng” với “đường” trong những câu sau:
Tôi thầm nghĩ: Tên mình là vọng, không phân biệt được đâu là thật đâu là hư. Cũng giống như những con đường trên trái đất; Trên thực tế, trên sân, không có cách nào. Người ta đi mãi một cuộc hành trình, người duy nhất.
(Lỗ Tấn, Cố Hương)
5. Tìm những câu mời hoặc từ chối trong đoạn đối thoại giữa em bé và mọi người trong tác phẩm Mây và Sóng (trong bài thơ Mây và Sóng của Tago). Thêm một câu với một ý nghĩa hấp dẫn hơn cho mỗi đoạn văn.
*Soạn bài:
I. Điều kiện sử dụng được ngụ ý
Một.
Lần này bạn chỉ có thể ăn ở nhà. có hàm ý: Sau bữa này mày bán tao đi, ở nhà không ăn nữa.
– “Mình sẽ ăn ở nhà ông Nghị ở thôn Đoài”. Nghĩa là: Mày đã bán con cho nhà ông Nghị ở thôn Đoài.
b. Bán đi đứa con do mình sinh ra là một điều hết sức đau đớn đối với chị Dậu. Thế là cô phải nói nghĩa để giấu đi nỗi đau đó, tránh chạm vào thứ đau đớn đó.
c. Mức độ ngụ ý trong câu thứ hai thấp hơn, có nghĩa là người nghe có thể dễ dàng hiểu ý của người nói hơn. Vì Tí chưa hiểu hết ý mẹ ở câu đầu tiên nên phải nói rõ hơn ở câu thứ hai.
d. Những chi tiết trong đoạn văn cho thấy Tí hiểu hàm ý trong câu nói của chị Dậu: thái độ “vươn vai”, “vứt khoai vào sọt rồi òa khóc”, câu “Mày bán con thật đấy à?”… thể hiện thế là Tí hiểu ý câu nói của mẹ.
II. Luyện tập
Câu hỏi 1:
Một. “Trà đã pha rồi”: Người nói là một chàng trai trẻ, người nghe là họa sĩ và con gái ông. Ngụ ý là: Mời cô chú đi uống nước.
b. “Chúng tôi phải bán những thứ này…”: Người nói là anh Tân, người nghe là cô chủ quán. Ngụ ý là: Chúng tôi không thể cho những thứ này.
c. Ở cả hai câu, người nói là Thúy Kiều và người nghe là Hoạn Thư.
– “Bà xã tới rồi!”: Một người quyền quý, quyền lực như phu nhân mà phải thỉnh thoảng tới đây sao? (Câu này có ý châm chọc).
– “Càng cay đắng càng oan”: Rồi một kẻ thô lỗ như bạn sẽ phải trả thù một cách thích đáng.
Trong các trường hợp trên, người nghe đã hiểu ý của người nói. Các chi tiết sau đây cho thấy điều này:
– (a): Anh lập tức theo người thanh niên vào nhà, nhìn quanh trước khi ngồi xuống ghế.
– (b): – Chà! Thật vậy, càng giàu càng không dám để lại một xu! Bạn càng không dám để lại một xu, bạn càng trở nên giàu có!
– (c): Hồn Hoạn Thư lạc lối,- Cúi đầu dưới trướng phù đồ.
câu thơ thứ 2:
– “Cơm đã vo, giờ đã nhão!”: Hàm ý: chắt nước đi để cơm không bị nhão.
Bé phải nói hàm ý vì trước đó đã nói to nhưng không hiệu quả; Lần này không cần nhắc lại ý “chặt nước” mà thêm câu thúc giục: “địt nó ngay!”.
– Việc sử dụng hàm ý trong trường hợp này không hiệu quả, vì người nghe không tiếp thu, không chịu hợp tác bằng cách “ngồi im”, giả vờ không nghe vì lời nói không có ý nghĩa.
câu hỏi 3: Bạn có thể nói ngày mai bạn phải làm gì (không đi được), ví dụ: “Bận ôn thi”, “Em phải đi thăm bệnh”… Lưu ý phải dùng câu có chứa hàm ý. của “drop” là cần thiết. Yêu cầu của đề bài, không nên dùng những câu mơ hồ như “để tôi xem”, “mai sẽ ổn thôi”…
câu hỏi thứ 4: Qua cách so sánh của Lỗ Tấn, có thể hiểu hàm ý: hy vọng tuy không thể nói là đúng hay sai, nhưng nếu cố gắng thì có thể đạt được.
Câu 5:
– (a): Câu có nghĩa xưng hô:
+ “Tụi em chơi từ lúc ngủ dậy cho đến tối mịt. Ta chơi với bình minh vàng, ta chơi với vầng trăng bạc.”
“Chúng tôi hát từ sáng sớm cho đến khi mặt trời lặn. Chúng tôi đi đây đi đó mà không biết mình đang ở đâu.”
Câu phủ định:
+ “Mẹ em đang đợi ở nhà”
+ “Chiều mẹ em luôn muốn em ở nhà, làm sao em bỏ mẹ được?”.
– (b): Có thể thêm câu gọi khác:
+ Có ai muốn chơi cùng chúng mình không?
+ Thật tuyệt khi chơi với chúng tôi!
