Phân tích cái “tôi” của con người trong “Bài hát xuất thần” của Nguyễn Công Trứ và “Bài thơ ngắn Đi trên cát” của Cao Bá Quát
Văn học trung đại Việt Nam để lại dấu ấn khó quên trong lòng người đọc với những trang sử tiêu điều như danh nhân văn hóa Nguyễn Trãi, đại thi hào dân tộc Nguyễn Du… Và có lẽ chúng ta sẽ thật sai lầm nếu không nhắc đến bà. Nguyễn Công Trứ và danh nhân Cao Bá Quát một thời được đặt lên đàn. Hai ông Hi Văn và Túc Đường là những nhà thơ tài năng và dũng cảm. Tác phẩm mà các nhà Nho để lại khá đồ sộ, nhưng nổi tiếng nhất có lẽ là bài hát áp đảo Và Bài thơ ngắn đi trên cát (Với bài thơ ngắn tập làm thơ). Hai tác phẩm này là sự nổi dậy của cái “tôi” chứa đựng những ý nghĩa nhân văn sâu sắc, hiếm thấy trong văn học trung đại Việt Nam.
Cái “tôi” đó là bản ngã của mỗi người. Trong văn học, cái “tôi” tạo nên cá tính riêng, nét độc đáo, mới lạ trong mỗi tác phẩm. Trong văn học trung đại, các thuật ngữ “văn chính luận”, “thơ nói”, “đề cao, trang trọng” ngự trị nên bóng dáng của cái tôi ẩn hiện trong hai chữ “không phải tôi”. Bởi trong xã hội phong kiến với quan niệm “lễ sắp đặt” tính cộng đồng, tính tập thể rất được coi trọng, con người phải giấu kín tình cảm riêng tư, để mặc cho cộng đồng phát triển. Nhưng, “Bài hát tuyệt vời” của Nguyễn Công Trứ và “Một bài thơ ngắn trên cát” Việc làm của Cao Bá Quát đi ngược lại “phong cách” chung của xã hội, dám đề cao cái tôi riêng tư. Hướng đi đó đã tạo ra một bước đột phá mới cho giai đoạn văn học trung đại.
Chống lại tinh thần chung, không có nghĩa là hai nhà Nho tự làm cho mình bị cô lập, lạc lõng, bởi vì. Bài thơ ngất ngưởng được Nguyễn Công Trứ sáng tác sau gần 30 năm làm quan (1819-1848) dưới triều Nguyễn. Bài ca ngắn Đi trên bãi cát được sáng tác khi Cao Bá Quát đang trên đường vào Huế thi hội. Tuy hai bài thơ ra đời trong những hoàn cảnh khác nhau nhưng hai hồn thơ riêng biệt lại bắt gặp chung một suy nghĩ, đó là vai trò, trách nhiệm của con người với tư cách là con người đối với trái đất.
TRONG “Một bài hát tuyệt vời”, Nguyễn Công Trứ khẳng định “Vũ trụ có ý định” (mọi thứ trên trời dưới đất đều là của ta). Đó như một lời tuyên ngôn trang trọng và hào hùng của một chàng trai tài hoa về trách nhiệm và bổn phận của mình trong việc “phò vua, giúp đời”. Cao Bạt Quát khẳng định trong “Một bài thơ ngắn trên cát” “Mặt trời còn chưa lặn.” Đó cũng là lời tuyên bố của một nhà hiền triết trên con đường tầm đạo gian nan nhưng ông không chịu bỏ cuộc và luôn cố gắng tiến về phía trước để hoàn thành sứ mệnh lịch sử của mình. Như vậy, ở khía cạnh này, ta thấy cái “tôi” nhân văn của Nguyễn Công Trứ và Cao Bá Quát đã thực sự hòa nhập với dòng thời gian, rằng ông sống “trung quân ái quốc”, sống với phẩm chất anh hùng. . :
“Người có tiếng trên trời dưới đất
Làm gì có danh có núi có sông”
(Nguyễn Công Trứ)
“Đệ tử trưởng tôn hoa mai”
(Cả một đời cúng hoa mai)
(Cao Bá Quát)
Và trong dòng sông chung ấy, hai người trí thức đã chọn cho mình một bến đỗ, rất riêng, rất độc đáo và mới mẻ trong cuộc đời và thế giới.
TRONG “Một bài hát tuyệt vời”, cái tôi Nguyễn Công Trứ tự thuật, tự hào về tài thật, danh thật, cốt cách thật. Ít người làm thơ ca ngợi mình, nhất là những người quá chìm đắm trong lễ giáo phong kiến. Nhưng cái “bất ngờ” thể hiện ở cuộc đời của một chàng trai trẻ, một vị quan lớn, một vị tướng tài, về già đang “nghỉ hưu”. Vậy tại sao Nguyễn Công Trứ lại có thể sống “lấn át”, sống khác người, khác người như vậy? Bởi lẽ, khi đi thi ông đỗ “Vactor”, khi làm quan ông là “cố vấn”, “Tổng đốc Đông”, rồi “mưu lược” với “Bình Tây tướng quân”. Và thật hài hước, hóm hỉnh với ông già
“Ông đứng với một con bò vàng và một con ngựa, ông mang nó đi khắp nơi”
“Thần tiên theo đôi dì cháu”
Tác giả:
“Mất cái dương của người cao thượng
Khen chê ngọn phong”.
Thật khâm phục vì cái tôi tài ba, quyết đoán và dũng cảm. Làm quan tức là “vào chuồng” nhưng vẫn tranh đấu, cống hiến cho đời. Tiếng đời nghiệt ngã là vậy, ở đời vẫn thế, nhưng biết vượt qua và sống bằng trái tim mới là điều đáng quý. Vậy cái tôi của Nguyễn Công Trứ là cái tôi đi trước thời đại. Bản lĩnh và dũng khí của kẻ sĩ đã tạo nên một con người có bản lĩnh, biết bỏ qua lễ giáo phong kiến, dám sống cho mình, theo cái “tôi”, cái tâm tự nhiên.
Với Cao Bá Quát, trong “Một bài thơ ngắn trên cát” ta thấy cái “tôi” loay hoay mãi với con đường vinh quang. Xã hội phong kiến vốn coi trọng khoa bảng, công danh. Nhưng Cao Bá Quát có một hướng đi khá mới trên con đường danh lợi:
“Xưa khoa nổi tiếng
Tất cả trên hành trình của cuộc sống
Gió thoảng mùi rượu trong tửu quán
Người say tỉnh nhiều vô kể”.
Thì ra con đường công danh, danh lợi cũng lắm nhưng bon chen, đố kỵ cũng nhiều. Con đường ấy tuy có nhiều cơ may sát phạt, nhưng cũng như rượu ngon làm mê muội, càng thêm bế tắc. Cao Bát Quát cũng thuộc hàng “ngu si vô số”. Tuy nhiên, anh đã nhận thức được, nhận thức rõ ràng về vòng xoáy danh lợi không nhất thiết phải say sưa. Say hóa ra tỉnh, Cao Bá Quát đã vượt ra khỏi lối suy nghĩ thông thường, nhận ra sự trì trệ của những lề thói đã trở nên cổ hủ, lạc hậu.
Dẫu biết rằng trong xã hội hiện đại đó vẫn là nhận thức tư duy của một cá nhân, nó thể hiện một vấn đề rất lớn của xã hội, đó là sự đổi mới tư duy. Vì vậy cái tôi của Cao Bá Quát không còn mang tính cá nhân, mà mang những đỉnh cao mới của thời đại, nói những điều chưa ai nói, nghĩ những điều chưa ai từng nghĩ. Một cái tôi dữ dội, táo bạo và oai nghiêm.
Thực vậy, “Bài hát tuyệt vời” Và “Một bài thơ ngắn trên cát” của hai con người tài hoa “đóa sen nở” trong lịch sử văn học bởi sự sáng tạo, mới lạ, rất nhân văn, rất đời thường và cũng rất cao đẹp. Nhận thức về nhân cách con người đã giúp hai nhà Nho vượt qua mọi lề thói – tư tưởng kỷ cương, bảo thủ để vươn lên một tầm cao mới, có thể đoán trước được tương lai.
“Văn học là nhân học”Xã hội ngày nay đã thay đổi, nhưng ý nghĩa của “Bài hát” vẫn như vậy. Thời thế đã đổi thay, ngày nay cái “tôi” của con người bộc lộ tự do hơn, cụ thể hơn, sinh động hơn. Người dân có thể tự do hành động, tự chủ hơn trong những bước đi tương lai. Nhưng liệu họ có đủ tỉnh táo để không bị cuốn vào vòng xoáy danh lợi? Có phải mọi người sống hòa thuận, nhưng vẫn giữ “cái tôi” của riêng mình? Có phải ai cũng đủ mạnh mẽ và tự tin để đổi mới tư duy trước những hủ tục lỗi thời? Phải chăng ai cũng ý thức được “sống là hành”, khát vọng cống hiến sức mình cho quê hương, đất nước không tính toán thiệt hơn? Như vậy làm sao có thể không hối hận? Làm sao không hổ thẹn với đàn anh nổi tiếng? Chúng ta, thế hệ hậu sinh, hãy rèn luyện sức khỏe, làm việc chăm chỉ, nỗ lực hết mình, sống có ích, sống có trách nhiệm trước bản thân và trước cuộc đời.
Bản thân con người phi thườngBài hát tuyệt vời” của Nguyễn Công Trứ và “Một bài thơ ngắn trên cát” Thơ Cao Bá Quát, bất chấp dư luận, bất chấp tất cả, đều thấy ở catru một giọng điệu hoàn toàn phù hợp, câu ngắn, câu dài tùy ý, bởi vì, trái ngược với tùy hứng, giọng điệu quyết định trạng thái của nhà thơ. tâm hồn: bi tráng, hào hùng, tươi cười… Giọng điệu của hai bài mang nét riêng của tác giả: kiêu hãnh, gần như tự phụ, thậm chí ồn ào.
Một nhà Nho trong Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ
