Phân tích nghệ thuật xây dựng tình huống truyện độc đáo trong Chữ người tử tù của Nguyễn Tuân
Nguyễn Tuân là nhà văn tiêu biểu của văn học Việt Nam thế kỉ XX. Nó giữ một vị trí quan trọng và có đóng góp to lớn cho nền văn học Việt Nam hiện đại. Sáng tác của Nguyễn Tuân có vai trò thúc đẩy cách viết và lối viết ở trình độ nghệ thuật cao, làm phong phú thêm ngôn ngữ văn học dân tộc và tạo cho văn xuôi hiện đại một phong cách tài hoa, độc đáo hiếm có. Truyện ngắn Chữ người tử tù là một kiệt tác văn học của Nguyễn Tuân. Thành công đầu tiên của tác phẩm nằm ở chỗ nhà văn đã xây dựng một tình huống truyện độc đáo, bất ngờ, éo le và éo le.
tình huống truyện là một tình huống đặc biệt do một sự kiện đặc biệt trong truyện tạo nên làm cho cuộc sống hiện lên một cách dày đặc nhất và ý đồ tư tưởng của tác giả được bộc lộ rõ nét nhất. Từ tình huống truyện nảy sinh các sự kiện, sự kiện của cốt truyện. Tính cách nhân vật được bộc lộ rõ qua tình huống của truyện. Việc giải quyết mâu thuẫn, xung đột trong tình huống truyện sẽ bộc lộ rõ tư tưởng, chủ đề của tác phẩm, ý đồ nghệ thuật của tác giả. Việc tạo ra những tình huống độc đáo chứng tỏ khả năng nhận thức, khám phá bản chất cuộc sống, bản chất con người của nhà văn.
Tình huống của truyện trong “Chữ người tử tù” là cuộc gặp gỡ giữa Huấn Cao và viên cai ngục. Ở đây, không gian là một nhà tù, nơi chứa đựng cái ác, bóng tối, những cặn bã của xã hội. Đó là những ngày cuối cùng của cuộc đời Huấn Cao trước khi phải ra pháp trường chịu án chém. Huấn Cao là một thủ lĩnh khởi nghĩa chống lại triều đình thối nát, bị triều đình kết tội là “giặc” và bị xử chém. Ông được biết đến với chữ viết tay tốt của mình. Cai ngục là một vị quan trong triều đình, người đại diện cho bộ máy cai trị của chính triều đình thối nát. Ông là người lương thiện, luôn khao khát được hưởng những lời tử tế trên đời.
Cuộc gặp gỡ giữa Huấn Cao và viên cai ngục là do trời định. Ban đầu, khi viên cai ngục nhận lệnh đầu tiên, biết rằng Huấn Cao là một cây bút giỏi, trong lòng anh ta đã tan nát. Tôi đã muốn có một từ lâu, ông Juan. Ông có “tâm phân biệt hiền tài”, muốn được biệt đãi nên xin chữ Huấn Cao. Huấn Cao có tài viết chữ đẹp nhưng lại “lịch sự”, nghĩa là rất thất thường. Anh chỉ đến chữ người là tâm sự. Huấn Cao có thái độ khinh miệt, miệt thị viên quản ngục một cách không giấu giếm, bởi ông cho rằng viên quản ngục chỉ là một kẻ tiểu nhân làm một việc thất đức. Nó thản nhiên được đối xử đặc biệt như một con vật bình thường. Như vậy, mối quan hệ giữa Huấn Cao và viên cai ngục không những không phải là tri kỷ mà với thái độ ngang ngược của Huấn Cao đã tạo nên hố ngăn cách sâu sắc giữa họ.
Sau đó, khi người quản lý có trát thứ hai. Nhận ra rằng người cao cả mà mình ngưỡng mộ và ngưỡng mộ cũng không thoát khỏi cái chết và vì thế sẽ không bao giờ có chữ Huấn Cao. Hoàn cảnh đó buộc anh phải bày tỏ tất cả những tình cảm sâu kín nhất trong lòng, một ước vọng thầm lặng nhưng lớn lao: mong ông Juan nên có lời. Về phần Huấn Cao, khi biết được tấm lòng của viên cai ngục, Huấn Cao cảm động và có chút ân hận: “Tôi cảm nhận được trái tim không chia cắt của các bạn. Chúng tôi có biết rằng một người như Thầy Quân ở đây lại có những ước vọng cao cả như vậy. Tôi gần như đánh mất trái tim của mình trên thế giới.” Như vậy, mối quan hệ giữa Huấn Cao và viên cai ngục đã có một sự thay đổi lớn. Trái tim lương thiện và trong sáng của người quản lý đã hoàn toàn xóa bỏ khoảng cách giữa hai nhân cách.
Cuối cùng, Huấn Cao quyết định nhường lời cho viên quản ngục. Hành động diễn ra vào lúc nửa đêm, đêm cuối cùng trong cuộc đời của người tử tù Huấn Cao. Không gian là một nhà tù tối tăm, chật chội, ẩm thấp, tường giăng đầy mạng nhện, nền đất ngổn ngang phân chuột, gián. Những bức tranh đen tối, bẩn thỉu đại diện cho cuộc sống hàng ngày và cái ác. Đuốc đỏ rực, lụa trắng tinh, mực thơm là biểu tượng của ánh sáng, cái thiện, cái đẹp và sự tinh khiết. Ở đây ánh sáng, cái thiện và cái đẹp đã chiến thắng, đánh bại bóng tối, cái ác và cái xấu.
Người kể là một tử tù đeo gông, chân bị cùm nhưng luôn ở thế thượng phong, oai phong. Người xin chữ là người có quyền nhưng khiêm tốn, run sợ, nể nang, kính trọng quản giáo. Nguyễn Tuân gọi đây là điều chưa từng thấy, bởi ông coi chữ nghĩa là thú chơi tao nhã của người có văn hóa. Nó được tổ chức trong phòng nghiên cứu, trong một không gian mở. Người tạo ra cái đẹp phải ở trong một tư thế thoải mái cả về vật chất lẫn tinh thần. Bây giờ, tuy nhiên, đó không phải là trường hợp ở tất cả. Ở đây ánh sáng, cái đẹp, cái thiện và sự chiến thắng vĩ đại trước bóng tối, cái ác, cái ác và sự đê tiện. Có những người sống trong ác, nhưng vẫn hướng thiện. Chữ tình thể hiện niềm tin của nhà văn Nguyễn Tuân vào con người.
Nói xong, Huấn Cao còn khuyên quản ngục: “Ngươi nên thay đổi chỗ ở; Tôi nên tìm một ngôi nhà để ở, thoát khỏi nghề này. Ở đây rất khó để duy trì mức lương tự nhiên; để rồi hoen ố cả một đời lương thiện. Lời khuyên của Huấn Cao khẳng định cái đẹp đi đôi với cái thiện; cái đẹp có thể sinh ra từ cái ác, nhưng không thể chung sống với cái ác. Vẻ đẹp có thể cứu rỗi một người đàn ông. Vì vậy mối quan hệ giữa Huấn Cao và viên cai ngục lúc này là tay ba, tri kỷ.
Đây là một cuộc gặp gỡ bất ngờ và đầy sóng gió Điều này là do ở cấp độ xã hội: chúng là hai mặt đối lập. Theo nghĩa nghệ thuật: họ là những tâm hồn đồng điệu, một bộ ba, những tâm hồn khao khát cái đẹp. Hơn nữa, nhà tù không phải là nơi để hẹn hò. Đây là cuộc gặp gỡ đầy mâu thuẫn vì đó là cuộc gặp gỡ của hai loại tù nhân. Huấn Cao tử hình. Anh ta bị giam cầm trong thể xác, nhưng anh ta luôn tự do trong nhân cách và tâm hồn. Quản giáo là một tù nhân chung thân. Anh ta tự do về thể xác, nhưng khép kín về tính cách. Đó cũng là xung đột giữa hai nhà tù. Huấn Cao bị giam trong nhà lao hiển hách. Warden bị giam cầm trong một nhà tù vô hình.
Tình huống trong truyện bộc lộ tính cách nhân vật. Nhân vật Huấn Cao có dịp thể hiện rõ những phẩm chất cao đẹp của mình: hào hoa, dũng cảm, có tài như nghệ sĩ, có tâm trong sáng. Qua nhân vật Huấn Cao, nhà văn Nguyễn Tuân thể hiện niềm tiếc thương cái đẹp và cho rằng: hãy trân trọng cái đẹp; ca ngợi, tôn vinh những người chiến đấu, hy sinh vì nghĩa lớn; lời ca tụng người cao cả dù trong hoàn cảnh nào cũng không bị khuất phục. Cái đẹp có sức lay động lòng người, khiến người gần người hơn.
Viên quản ngục qua tình thế nguy khốn ấy cũng thể hiện mình là người có dũng khí, biết “tỏ tài”, quý trọng tài năng và lòng dũng cảm của các bậc anh hùng, của một người còn giữ được lương thần. Thông qua nhân vật quản ngục, nhà văn Nguyễn Tuân gửi gắm: trong mỗi con người đều có chất nghệ sĩ, có tâm hồn yêu cái đẹp và tài hoa. Không phải ai cũng xấu, ngoài tính xấu ra thì tự nhiên mỗi người đều có thiện lương. Đôi khi, đôi khi cái đẹp tồn tại trong môi trường của cái xấu và cái ác. Nhưng không vì thế mà anh sa sút, ngược lại ngày càng khỏe và bền hơn. Nó giống như hoa sen mọc trong đầm lầy.
Các tình huống của câu chuyện khuyến khích sự phát triển của cốt truyện (chúng tạo ra một bầu không khí căng thẳng, thú vị). Từ tình huống truyện, hành động nảy sinh, phát triển và lên đến đỉnh điểm là cảnh cho lời cuối cùng của tác phẩm. Tình huống độc đáo khiến truyện hấp dẫn, lôi cuốn người đọc ngay từ những phút đầu của tác phẩm. Tình huống truyện thể hiện tư tưởng, chủ đề của tác phẩm: Khẳng định sự bất tử của cái đẹp, sự chiến thắng tất yếu của chân, thiện, mỹ trong cuộc đối đầu với những gì xấu xa, đen tối, tàn ác. Thông điệp nghệ thuật mà nhà văn gửi gắm qua tình huống truyện là thông điệp về sức mạnh cảm hóa kì diệu của nghệ thuật và cái đẹp “Cái đẹp cứu nhân độ thế”. Tình huống truyện thể hiện rõ phong cách nghệ thuật của Nguyễn Tuân: một nghệ sĩ tài hoa, đầy cá tính, luôn tìm kiếm và khám phá cái đẹp, vẻ đẹp độc đáo, khác thường nhưng vẫn mang giá trị nhân văn sâu sắc. .
Hoàn cảnh ấy chứa đựng một quan niệm sâu sắc: Cái đẹp là bất tử. Thực tại dù tăm tối, tăm tối và chết chóc đến đâu cũng không thể tiêu diệt được cái Đẹp. Nó mãi mãi là lý tưởng nhân sinh cao siêu của cõi người này. Hoàn cảnh ấy cũng chứa đựng một niềm tin mãnh liệt rằng: Cái đẹp sẽ làm cho cuộc đời này trong sáng hơn, Cái đẹp dẫn con người đến với ánh sáng của nó…
