Phân tích truyện ngắn Chữ người tử tù của Nguyễn Tuân (Từ góc nhìn thi pháp)
Từ tử tù là một tác phẩm văn học của Nguyễn Tuân. Tác phẩm có tên gốc là Dòng cuối, đăng trên tạp chí Tao Đàn số. 28 năm 1928, sau đó một thời gian được in trong tập Vương bóng (tập truyện ngắn xứng tầm kiệt tác viết về thú chơi tao nhã). , về những bậc hiền tài trong thời phong kiến) và đổi tên thành “Chữ người tử tù”. Tác phẩm được xuất bản lần đầu tiên vào năm 1940.
Tiếp cận truyện Lá thư của Nguyễn Tuân từ góc độ thi pháp, ta thấy có hai bình diện nghệ thuật đặc sắc: quan niệm nghệ thuật về con người và cấu trúc nghệ thuật. Trong Chữ người tử tù Nguyễn Tuân, quan niệm nghệ thuật về con người được thể hiện dựa trên những giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam trong cách hiểu, cảm nhận về con người “Gươm sau lưng, tay mềm”. lông hoa” (Thơ của Nhãn Tù). Huy Cận). Trong đó, họ đề cao những giá trị tư tưởng, nhân cách, phẩm chất và vẻ đẹp của một đấng trượng phu, một người quân tử và một người nghệ sĩ.
Cũng như bao nhân vật khác trong cuộc đời Nguyễn Tuân, Huấn Cao là một nghệ sĩ, đặc biệt có tài viết chữ đẹp. Không những thế, ông còn là mẫu mực của người anh hùng dũng cảm, bất khuất. Nó có sự kết hợp hài hòa giữa ĐẸP – CHẤT LƯỢNG – THIÊN LƯƠNG. Nguyễn Tuân đặc biệt muốn nhấn mạnh vẻ đẹp và giá trị của nhân vật này trên nền một không gian đặc trưng của xã hội thực dân nửa phong kiến bấy giờ, không gian nhà tù. Điều đó khẳng định vẻ đẹp bất diệt của con người Việt Nam, tâm hồn Việt Nam, dũng khí Việt Nam, tài năng Việt Nam. Bởi vậy, Huấn Cao được xem là người hội tụ những nét đẹp: tài viết lách, ý thức về giá trị của lời nói, hành động vì sự nghiệp, vì cộng đồng; dũng cảm, không sợ chết; họ coi thường cơm áo gạo tiền; tôn trọng phẩm giá và con người.
Thông thường, con người thường tham sống sợ chết. Vì vậy, trong nghệ thuật, nhiều nhà văn đã dùng cái chết như một phép thử, một công cụ nghệ thuật để soi rọi, thử thách con người, qua đó khẳng định tư tưởng, triết lý nghệ thuật của mình. Và trong truyện cổ tích này, Nguyễn Tuân đã đặt nhân vật Huấn Cao vào một cái nhà tù bẩn thỉu, chật chội và hôi hám vào cái thời điểm mà cái chết ập đến khủng khiếp từng ngày.
Trong không gian và thời gian đầy thử thách ấy, những phẩm chất vốn có của Huấn Cao như lòng tự trọng, đạo đức cao đẹp, ý thức rõ ràng về giá trị bản thân, khả năng viết chữ, dũng khí không sợ chết vẫn còn nguyên vẹn. thay đổi. Chính xác hơn, chỉ một thời gian ngắn trước khi chết, Huấn Cao vẫn bình tĩnh và tỉnh táo rằng ông đã sống những ngày thực sự có ý nghĩa khi không đánh mất trái tim của mình trong thế giới tôn trọng tình cảm và tình cảm của con người. Thái độ của người cai ngục khi anh ta nói lời với người cai ngục. Những điều đó toát lên quan niệm của tác giả về câu chuyện nhân sinh: Ở đời, sống đẹp và trọng hơn chết, những giá trị sống như nhân cách, tài năng, lòng dũng cảm, nhân nghĩa, quý trọng hơn cái chết.
Mặt khác, trong quan niệm nghệ thuật của Nguyễn Tuân, ông lấy cái đẹp của Thiện Lương làm tiêu chí phân biệt để nhìn nhận, đánh giá con người. Không chỉ Huấn Cao mà ngay cả viên quản ngục cũng được đánh giá theo tiêu chí đó. Khi Huấn Cao cảnh báo viên quản ngục về công việc và cuộc sống, chính Huấn Cao đã lấy cái đẹp làm cơ sở để khuyên viên quản ngục từ bỏ nghiệp chướng hiện tại, trở về với trời, làm người. Hậu quả là sự phục tùng cung kính, lời nói thật thà, đàng hoàng của viên quản ngục khi đối đáp với Hứa Cao. sự cứu rỗi của con người về cái đẹpchính nhà văn Dostoevsky đã từng nói rằng cái đẹp sẽ cứu chuộc thế giới.
Tâm thế của viên quản ngục trong lần gặp gỡ, đối thoại với Huấn Cao được thể hiện trên con đường chuyển hóa và phát triển. Ban đầu, khi nghe tin Huấn Cao bị chuyển đến nhà lao quản thúc, viên cai ngục chỉ cố gặng hỏi về những lời Huấn Cao đã nói. Đó là lý do tại sao anh ta đối xử đặc biệt với tù nhân đó. Nhưng trong lần gặp gỡ tiếp theo, tính cách mạnh mẽ, cương nghị và vẻ đẹp kiên định của Huấn Cao dần chiếm được lòng kính trọng của các vệ binh. Vì vậy, khi Huấn Cao đáp lại lòng tốt của viên quản giáo bằng lời nói và cách cư xử với mình bằng một thái độ vô tư: Anh hỏi tôi muốn gì? Tôi chỉ muốn một điều. Nếu bạn không đặt chân đến đây một lần nữa, anh ta không những không trả đũa mà còn lịch sự rút lui với câu: “Mời nhận”.
Khi Huấn Cao đồng ý đưa thư và viết thư cho mình, quản giáo nhận lấy với vẻ cung kính, nâng niu, trân trọng: Quản ngục viết chữ xong, quản giáo vội cúi xuống cất đồng tiền kẽm. đặt trên lụa bóng. Khi nhận được lời căn dặn cuối cùng của Huấn Cao: Làm quản lý nên tìm về quê mà ở, bỏ nghề này trước đã rồi mới nghĩ đến chơi chữ. Thôi thì làm lành của trời để rồi hủy hoại một cuộc đời lương thiện, lúc ấy viên quản giáo mới thực sự tỉnh ngộ, xúc động, cúi đầu chào quản giáo, chắp tay nói câu mà nước mắt tuôn trào. chảy nước miếng đến nghẹt thở : “Tên ngốc này muốn bày tỏ lòng kính trọng của mình.” Ở khía cạnh công việc này, quan niệm mà nghệ thuật toát lên là cái đẹp tác động đến con người, cải tạo con người, cứu người phải có quá trình, không thể có sự đột ngột. Đặc biệt, quá trình đó phải có sự tương tác, phối hợp chủ động, tích cực giữa chủ thể và khách thể và các vấn đề khác như điều kiện và phương tiện, tình cảm và thái độ.
Như vậy, ở chữ “người tử tù” quan niệm nghệ thuật của tác giả không chú trọng đến cấp độ quan hệ con người theo nghĩa kẻ phạm tội và kẻ thống trị kẻ có tội như trong thực tế xã hội bấy giờ. Sử dụng khía cạnh đó làm nền, hậu cảnh, không gian địa lý, vật chất để phát triển tư tưởng nghệ thuật, quan điểm nghệ thuật về con người: Con người trong mối quan hệ với cái hay, cái đẹp và giá trị của con người, chính là để con người, cái đẹp có điều kiện được giác ngộ, rạng ngời và hiệu nghiệm cho con người.
Một khía cạnh khác khá đặc sắc trong thi pháp trường ca là nghệ thuật xây dựng kết cấu truyện thể hiện qua các câu hỏi mở sau:
Thứ nhất, nghệ thuật xây dựng tình huống và kịch tính. Ngay từ những dòng mở đầu truyện, cách xây dựng tình huống gay cấn của truyện tác giả đã nhanh chóng thu hút sự chú ý của người đọc, cũng như sức hấp dẫn của truyện. Quản giáo vừa đi đường thì nhận được lệnh của Sơn Hùng Tuyền, tò mò hỏi nhà thơ giúp việc trong ngục: Này thầy, có công văn này, chúng tôi có sáu phạm nhân đến, xin giảm án. Trong đó, tôi nhận thấy thủ lĩnh của quân nổi dậy tên là Huấn Cao. Tôi nghe mà nghi ngờ. Huấn luyện viên Ciao? Hay đó là người mà Tỉnh Sơn của chúng ta vẫn khen khả năng viết rất nhanh và đẹp? Đoạn văn này bộc lộ vài nét về người tử tù Huấn Cao và thái độ của viên quản ngục: Huấn Cao là một tử tù phải đưa lên máy chém, một kẻ phản quốc và là người có tài viết chữ rất nhanh. và rất nhanh chóng. Viên cai ngục đã biết được một số thông tin về Huấn Cao trước khi người tù này được chuyển đến nhà tù do ông ta quản lý. Điều gì sẽ xảy ra ở đây? Quản giáo sẽ đối xử với Huấn Cao như thế nào?…
Đó là những câu hỏi bắt đầu nảy ra trong đầu người đọc, đặc biệt là thái độ mập mờ, mơ hồ của viên quản ngục trong những đối thoại sau này với nhà thơ về Huấn Cao mà nghe quen quen, hoặc là hỏi như vậy, dặn dò như vậy. nhà thơ phải dọn dẹp lại căn phòng trong cùng vì phải dùng đến, nhất là khi viên quản ngục lại hỏi nhà thơ: “Ông có nghe người ta nói Huấn Cao ngoài cái tài viết văn ra ông còn viết không? chữ viết đẹp, lại còn có khả năng vừa bắn vừa chạy?… nên tôi đã dặn lính canh phải cẩn thận hơn trước. Tất cả những điều này tạo nên kịch tính cho câu chuyện, khiến người đọc tò mò và chú ý đến những diễn biến tiếp theo về Huấn Cao, cách cư xử của viên quản ngục đối với Huấn Cao và cái kết của đồng tiền. Đặc biệt, kết thúc truyện gây bất ngờ lớn cho người đọc: Không phải quản giáo dạy dỗ, cải tạo phạm nhân mà ngược lại, chính người tử tù đã nuôi dạy và truyền cảm hứng cho quản giáo bằng chính tài năng của mình. , nhân cách, lương tâm của anh ta.
Thứ hai, Diễn biến mâu thuẫn hấp dẫn người đọc bởi đường đi của nó rất khó đoán định: Không phải bình thường người tù của Huấn Cao phải phục tùng quản ngục, sợ hãi quản ngục mà ngược lại, Huấn Cao kiêu hãnh, tự trọng, xem thường lính canh trong lần gặp đầu tiên; Lại càng không phải lẽ thường quản ngục trả thù Huấn Cao vì sự khinh miệt của Huấn Cao đối với mình, mà là sự kính trọng, tôn vinh và vẫn đối xử đặc biệt với Huấn Cao. Vấn đề không phải ở chỗ quản ngục cố nhẫn nhịn để cố lấy lời Huấn Cao, mà ở chỗ bị hấp dẫn bởi vẻ đẹp từ nhân cách Huấn Cao, từ tài năng của Huấn Cao, tức là vẻ đẹp của nhân cách Huấn Cao. Theo đó, chiều hướng phát triển và cuối cùng của mâu thuẫn, xung đột giữa quản giáo và Huấn Cao là: từ khác biệt đến giống nhau, từ mâu thuẫn đến thống nhất. Điểm chinh phục chung làm nên cứu cánh – điểm gặp gỡ và thống nhất của các khuynh hướng phát triển trái ngược nhau – là giá trị và sức mạnh của cái đẹp: cái đẹp không chỉ đến từ người sáng tạo mà còn đến từ người quan sát. Cái đẹp không chỉ là hiện vật mà còn là thái độ trân trọng đối tượng, cái đẹp không chỉ ở tài năng mà còn ở nhân cách con người. Sự gặp gỡ và kết hợp của những kế hoạch này tạo nên vẻ đẹp hoàn hảo.
Thứ ba, trong cấu trúc nghệ thuật của truyện, sự kết hợp các mảng tương phản, đối lập và liên kết với nhau tạo nên hiệu quả thẩm mỹ đặc biệt. Mối quan hệ tương phản thể hiện ở các câu sau: Sự đối lập trong những nét tính cách của Huấn Cao và quản ngục, sự đối lập giữa không gian nhà tù với không gian đặt chữ và viết thư. Ở nhân vật Huấn Cao là sự đối lập giữa tính chất xã hội (quân loạn, tử tù) với tính chất đạo đức, văn hóa (người có tài viết nhanh chữ đẹp, trau dồi tài năng để không đổi chác). cải thiện tài năng viết lách của bạn; trọng tấm lòng hướng thiện, trọng cái đẹp; dạy sai người). Ở nhân vật quản ngục thể hiện sự đối lập giữa vai trò xã hội (lính canh) với các giá trị văn hóa, đạo đức của nhân cách (trọng chữ viết đẹp và người viết chữ đẹp; trọng văn nghệ và hướng thiện). Sự đối lập giữa không gian nhà tù tối tăm, ẩm thấp, chật chội, tù túng, đầy nhện, gián, chuột với khung cảnh sáng sủa, tao nhã và đẹp đến nao lòng.
Cùng với nghệ thuật xây dựng tình huống độc đáo, cách dùng từ chuẩn xác, giàu sức gợi của Nguyễn Tuân đã giúp Chữ người tử tù trở thành một trong những tác phẩm tiêu biểu nhất của vở Vinh Sơn một thời. tôn vinh vẻ đẹp tâm hồn con người trong môi trường sống nhơ nhớp, đồng thời lên án chế độ thực dân Pháp thối nát đã bóp chết những anh hùng như Huấn Cao, đây chính là ý nghĩa trường tồn của tác phẩm.
