Đặc điểm phong cách truyện ngắn Nam Cao
Nhà văn Nam Cao sinh ra trong một gia đình nông dân nghèo, nhưng ở một vùng quê nơi bị các thế lực xấu xa bè cánh, đục khoét, bóc lột nhân dân. Nam Cao thấu hiểu sâu sắc cảnh ngộ của người nông dân nghèo. Khi Nam Cao bước vào con đường văn chương cũng là lúc xã hội Việt Nam lung lay, ngột ngạt và bế tắc. Các phòng ban bị chia rẽ quyết liệt. Cuộc sống của người nông dân đang bị đe dọa hơn bao giờ hết. Nó cũng đã thấm sâu vào đời sống của giai cấp tiểu tư sản. Bản thân người viết cũng từng là “trường tư thục”. Nhà văn nghèo bất đắc dĩ “phải bán dần cuộc đời vì đói”.
Con người Nam Cao có những nét tiềm ẩn: bề ngoài trầm ngâm, khép kín nhưng bên trong lại rất năng động, mãnh liệt. Đặc điểm này giúp ta hiểu được tính cách nhân vật trong văn học. Người trí thức thường băn khoăn, nhăn nhó, vật vã. Nam Cao đã sống một cuộc đời tràn đầy tình yêu thương. Tình yêu của Nam Cao là tình yêu của người trong cuộc, của người cùng cuộc đời. Cuộc đời Nam Cao là cuộc đời của Đàn, Hộ, Lão Hạc, Điền… Tác phẩm của Nam Cao giàu chất chân thực trong bộc bạch và triết lí. Truyện của Nam Cao mang màu sắc chiêm nghiệm trong cảm hứng sáng tạo cũng như trong phong cách biểu diễn. Một phong cách kể chuyện như vậy được giải thích bởi nhiều lý do cơ bản. Tính cách Nam Cao có nhiều nét tương phản. Nam Cao tài hoa nhưng gian lao.
Những tác phẩm của ông bộc lộ một cái nhìn sâu sắc, thấm thía và thấm thía về cuộc đời. Từ đặc điểm chung đến cảnh đời cụ thể. Nam Cao đã phác họa nên nhiều bức tranh táo bạo chứa đựng biết bao yêu thương, giận hờn, tủi hờn. Sự kết hợp chặt chẽ giữa tinh thần phê phán mặt tiêu cực của xã hội với tình yêu thương người nghèo, khát vọng miêu tả cuộc sống một cách khách quan và sự tự biểu hiện giữa tự sự và vận động tâm lý khá phổ biến trong các tác phẩm của Nam Cao. Xuất phát điểm của Nam Cao là cuộc sống cụ thể. Từ ngôi làng nơi chôn rau cắt rốn, Nam Cao cẩn thận ghi chép tư liệu, hòa mình vào những không gian sống để khái quát bức tranh làng quê Việt Nam trong chiến tranh thế giới.
Làng quê Việt Nam trong tác phẩm của Nam Cao không còn tĩnh lặng, mà náo động dữ dội. Quan lại và tay sai ra sức đàn áp bóc lột, cướp bóc hoành hành khắp nơi. Tệ nạn xã hội có ở khắp mọi nơi. Cái đói thường xuyên đe dọa. Nam Cao đã khắc họa nhiều bức tranh hiện thực. Tác giả không lấy đời sống thơ mộng nơi thôn dã mà lấy sự chân thực làm thước đo, chân lý trong sáng tạo nghệ thuật. Nam Cao khá nhạy cảm trước những biến cố éo le của cuộc đời. Tuy nhiên, trên những trang viết của tác giả, cảm hứng buồn vui lẫn lộn về cuộc đời không khỏi để lại những ấn tượng nặng nề, bi tráng nhiều lúc.
Từ cuộc sống cá nhân của một ông giáo nghèo, một nhà văn đang vật lộn với sự nghiệp, Nam Cao trăn trở, suy nghĩ để nêu lên những vấn đề thường tình của tầng lớp tiểu tư sản trí thức nghèo. Cũng có rất ít trường hợp trong văn xuôi mà những chất liệu quen thuộc có thể trở thành chủ đề và vấn đề chung trong nhiều sáng tác. Và nhà văn đã đam mê khai phá suốt cuộc đời mình. Nam Cao luôn có ý thức khách quan hóa sự vật của mình để qua mỗi tâm lý, mỗi sự kiện đều tìm thấy mối liên hệ với đời sống chung. Những trang về làng hầu như bộc lộ những hoàn cảnh, những tính cách chân thực điển hình. Sự thật phủ định ấy cũng là đóng góp mới của Nam Cao qua đề tài nông thôn.
Ngoài những đề tài quen thuộc về số phận nghèo khổ của người nông dân dưới chế độ thực dân phong kiến. Nam Cao đặt ra một vấn đề mới: hoàn cảnh cùng cực làm tha hóa, biến chất nhiều người nông dân. Con người và con người trong giai đoạn này bị đẩy qua “bước đường cùng” của kiếp người. Ngoài ông Pha, bà Dậu…, những tấm gương nông dân nổi tiếng. Nam Cao đưa ra một chân dung mới: Chí Phèo. Khi “Tắt đèn” của Ngô Tất Tố và “Bước đường cùng” của Nguyễn Công Hoan ra đời, ít ai nghĩ rằng thân phận người nông dân lại khổ hơn chị Dậu, anh Cả. Phả, nhưng khi Chí Phèo bước ra khỏi trang sách của Nam Cao, người ta nhận ra ngay đây là hiện thân hoàn toàn của cái gọi là những người nông dân khốn khổ, tủi nhục nhất sống trong một đất nước bị thực dân chà đạp, cào bằng, hủy hoại từ con người đến nhân hình. . Chị Dậu bán chó, bán con, bán sữa… mà cũng gọi là người. Chí Phèo phải bán cả thể diện lẫn linh hồn làm thủ quỹ ở Làng Vũ Đại “Chí Phèo là khúc ngoặt cuối cùng của số phận” (Hà Minh Đức).
Tác phẩm của Nam Cao ghi lại những chuyện đời thường mà sao lại liên quan đến cả cuộc đời lớn lao đến vậy. Lời thì thầm của những việc làm có tác dụng ám ảnh đối với nhiều người trên hành trình của cuộc sống. Giữa bao thăng trầm của lịch sử, truyện của Nam Cao là một đề tài hấp dẫn gợi lên một bức tranh cuộc sống mỗi khi nghĩ đến. Cả vũ trụ nhân sinh với muôn vàn màu sắc vừa hài hòa vừa tương phản.
Nhà văn Nam Cao, tuy không phải là cây bút đầu tiên của dòng văn học hiện thực phê phán giai đoạn 1930-1945. Có nhiều cây bút nổi tiếng. Nhưng Nam Cao lọt vào top đầu vì Nam Cao có một phong cách riêng không lẫn vào đâu được. Nếu không có Nam Cao, lịch sử văn học sẽ còn một khoảng trống trong mảng phản ánh đất nước. Hồn người sẽ nhớ một nhà văn xuất sắc trong nền văn học nước nhà.
Với quan điểm “Văn chương chỉ dung nạp được những người biết đào sâu, biết tìm tòi, biết cậy những nguồn chưa khơi, biết sáng tạo những cái chưa có…” Nam Cao không dừng lại ở những hiện tượng bề mặt. Anh ấy cố gắng đi đến tận cùng của mọi thứ và bày tỏ lòng trắc ẩn đối với những linh hồn đang làm việc. Tình yêu nhân đạo và sự hiểu biết sâu sắc về con người và cuộc sống nông thôn đã giúp Nam Cao xây dựng hình ảnh người nông dân sôi nổi. Từ cảnh làng quê hữu tình của mình, nhà văn mở ra toàn bộ hiện thực nông thôn đang trong thời kỳ chuyển mình.
Nam Cao có một phong cách thơ rất độc đáo. Tác phẩm của Nam Cao bộc lộ một lối tư duy mới. Suy nghĩ trong đoạn đặc biệt thể hiện một cách hoàn hảo tâm lý hai mặt của nhân vật – tâm lý dở dang giữa tỉnh- say, khóc- cười.. có ý thức và vô thức. Sự hấp dẫn là ở sự phân tích sắc sảo về nhân vật. Nam Cao chú ý đến nội tâm hơn là ngoại hình của nhân vật. (trừ trường hợp có ý đồ đặc biệt về chi tiết nghệ thuật). Tất cả những nét nghệ thuật của Nam Cao dường như đều gắn liền với công sự đó: vấn đề đói ăn và phẩm giá con người. Vấn đề tưởng như cũ, nhưng lại rất mới, giống như vấn đề “sống”, vấn đề tha hóa vẫn còn rất mới. Vấn đề đói ăn không nhức nhối bằng vấn đề tha hóa phẩm giá con người.
Nam Cao đã thực sự viết bài tiễn đưa người nông dân vào cõi chết. Và chỉ có Chí Phèo là kẻ lang thang xa nhất ở con dốc cuộc đời – “khúc ngoặt cuối cùng của số phận”. Ngòi bút của Nam Cao như giọt nước mắt rơi trước số phận của Chí Phèo. Nam Cao đã tìm ra lối viết của mình. Bộ mặt nhân vật của Nam Cao rất xấu: Chí Phèo, Thị Nở, Trạch Văn Dềnh… đó là tín hiệu của sự xa lánh, méo mó trong tâm hồn họ (về mặt tương đồng), nhưng cũng có thể là dụng ý của tác giả. nhà văn là sản sinh ra những con người như vậy trong xã hội đó. Nhưng xét về độ tương phản, có lẽ người viết muốn nhắc nhở chúng ta nên xem xét kỹ lưỡng để không lầm lẫn. Thị Nở xấu xí là thế nhưng vẫn có chút lòng thương người. Còn Bá Kiến bề ngoài không xấu nhưng vô cùng độc ác. Ở Chí Phèo vẫn có điểm sáng. Anh đã từng mơ ước được trở lại cuộc sống của một con người lương thiện… Anh đã thông minh giải quyết được con đường bất khả thi của số phận khi cuộc đời từ chối anh.
Cách đặt tên nhân vật của Nam Cao cũng khác. Nam Cao rất hiện thực và nhân đạo. Ở Nam Cao, cái làm nên nghệ thuật là những công việc thường ngày. Vì vậy, có thể nói mỗi chi tiết trong tác phẩm đều là một chỉnh thể và là một tổng thể. Mỗi giọt nước mắt mà Nam Cao miêu tả đều là một giọt nước mắt và một biển đau khổ.
Với tất cả những điểm đặc sắc và nổi bật đó, Nam Cao xứng đáng là một nhà văn lớn trong nền văn học Việt Nam.
