Tấm lòng và tầm nhìn của Phan Châu Trinh qua đoạn văn “Về đạo đức xã hội ở nước ta”.
“Về đạo đức xã hội ở nước ta” có thể coi là bài viết tiêu biểu cho tư tưởng, nhân cách và phong cách chính trị của Phan Châu Trinh. Đây là một đoạn trích trong bài Luân lý và luân lý Đông Tây do Phan Châu Trinh đăng đêm 19-11-1925 tại Sài Gòn (nay là TP.HCM). Bài báo cho chúng ta thấy lòng yêu nước sôi sục, cháy bỏng và tầm nhìn cách mạng mới mẻ, tiến bộ của một nhà báo cách mạng từ đầu thế kỷ XX.
Một trái tim yêu nước sục sôi, cháy bỏng, đầy dũng khí. Lòng yêu nước của Phan Châu Trinh toát lên trong bài thực sự là một tấm lòng đáng trân trọng: sục sôi, hừng hực và đầy dũng khí của một nhà yêu nước bất chấp mọi hiểm nguy, không sợ hãi. , không trốn tránh, dám lên án, đấu tranh cho vận mệnh và tương lai của đất nước – thể hiện ở các mặt sau:
Thật đáng buồn khi đất nước thua kém phương Tây. Những người yêu nước chân thành và sâu sắc không khỏi than thở về sự thua kém của xã hội ta so với phương Tây. Phan Châu Trinh là một người như vậy. Ông xót xa trước cảnh “đồng bào ta tỉnh bơ như người ngủ chẳng biết gì”, “dân ta tai qua nạn khỏi, ai cũng chết!”, “anh có tính quấn quýt”. chạy theo danh lợi… trong khi “xã hội chủ nghĩa đã rất phổ biến ở châu Âu”.
Dám vạch trần hiện thực đen tối của xã hội Việt Nam lúc bấy giờ. Đây là một biểu hiện rất đáng ghi nhận của nhà chí sĩ vì không phải ai cũng dám làm và làm được như Phan Châu Trinh trong bài viết của ông (lại nói trước đông đảo cử tọa ngay tại đây) về Sài Gòn thời Pháp thuộc). Phải có dũng khí “xung trời” mới dám vạch trần và lên án như vậy. Lại nữa ông xuất thân từ xã hội phong kiến, và việc phơi bày hiện thực đen tối của chính trật tự phong kiến ấy là điều hiếm thấy, một thái độ dũng cảm, bắt nguồn từ lòng yêu nước sâu sắc, từ tấm lòng bức xúc mà không thể không nói ra, ông đã phơi bày và lên án xã hội đó? Tức là học trò tham quyền, phú quý, sinh ra dối trá, xu nịnh, “chỉ biết có vua mà không biết có dân”. Triều đình trì trệ, thối nát: “Kẻ thắt lưng đội nón ngồi, kẻ chít khăn đen cúi đầu, trăm ngàn năm mới hết!”. Vua quan hưởng lạc, tham ô, cướp của dân thì không ai đánh giá, phê phán. Quan lại xưa và nay “một đồng hồ còn hơn ăn cướp có bằng”.
Tôi chân thành mời gọi mọi người hãy cùng nhau thức tỉnh và chấn hưng đất nước: “Bây giờ muốn một ngày nào đó nước Việt Nam được tự do, độc lập thì trước hết dân tộc Việt Nam phải có đoàn kết. Nhưng muốn có công đoàn thì không có gì tốt hơn là truyền bá chủ nghĩa xã hội trong nhân dân Việt Nam”. Ai, trong bối cảnh xã hội lúc bấy giờ, lại có lời kêu gọi cứu nước chân thành, nghiêm túc và dũng cảm như vậy? Tất cả đều xuất phát từ tấm lòng vì dân, vì nước của Phan Châu Trinh.
Một tầm nhìn cách mạng mới mẻ, tiến bộ: Cùng với lòng yêu nước cháy bỏng, bài viết còn cho chúng ta thấy một tầm nhìn cách mạng mới, tiến bộ của các học giả. Tầm nhìn này đã vượt ra khỏi giới hạn của học giả phong kiến để đi đến những tư tưởng mới của thời đại. Phan Châu Trinh có tầm nhìn xa trông rộng ra toàn thế giới, nhất là châu Âu, tiếp thu văn minh, tư tưởng mới để khôi phục và cứu nước, làm cho dân giàu, nước mạnh, và trên cơ sở đó dựng nên một nhà nước độc lập, dựng nước. Nhận thấy sự nghiệp giải phóng dân tộc gắn liền với cách mạng xã hội, Người coi trọng việc phổ biến dân trí, tuyên truyền tư tưởng dân chủ, coi đó là nguồn sức mạnh dân tộc để giải phóng khỏi kẻ thù, thực dân phong kiến.
Ở bài viết này là sự cổ vũ cho một tập thể tư tưởng tiến bộ, hướng tới một tương lai tươi sáng cho đất nước. Tư tưởng đó được tác giả thể hiện rõ ràng, sôi nổi với cách lập luận logic, mạch lạc. Ông khẳng định nước ta chưa bao giờ có đạo đức xã hội, hoàn toàn không ai biết chuyện đó. Nhìn ra thế giới, so với châu Âu, ông còn xót xa hơn trước thực trạng trong nước: “Thật là xấu hổ! Người dân nước ta không hiểu nghĩa vụ sống của con người với nhân loại, càng không hiểu nghĩa vụ của mỗi người dân trong nước”.
Người chỉ ra nguyên nhân của tình trạng đó: do xã hội phong kiến bảo thủ, lạc hậu, trì trệ, chế độ phong kiến chỉ duy trì và bảo vệ lợi ích của giai cấp thống trị, “Chỉ biết vua mà không biết dân” nên “tìm cách thi hành pháp luật, phá bỏ giao ước của quốc gia”. Họ đã bỏ rơi nhân dân, thậm chí họ còn không quan tâm đến tính mạng của mình chứ đừng nói đến việc truyền bá và nâng cao tri thức: “Dân trí khôn! Những người ngu ngốc! Mọi người được hưởng lợi từ chi tiêu đó! Chi tiêu hại người! Càng nhiều người làm nô lệ, ngôi vị càng lâu, quan lại càng giàu!”
Tình trạng này càng khốn đốn, càng bức xúc, không thể làm ngơ, phải lên tiếng: “Ôi chao! Làng có trăm người, mỗi người trông cậy vào sức mạnh, không có luân thường đạo lý. (…) Ồ! Với một dân tộc như vậy, làm sao tư tưởng cách mạng có thể xuất hiện trong đầu họ! Đó là lý do tại sao chúng ta không có chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam.”
Để chấm dứt tình trạng đó và vực dậy dân tộc, Người khẩn thiết kêu gọi: Nước Việt Nam muốn được tự do, độc lập thì trước hết phải đoàn kết.
Đoạn văn nói về đạo đức xã hội ở nước ta là lòng yêu nước sục sôi, cháy bỏng và tầm nhìn cách mạng mới, tiến bộ của chí sĩ cách mạng Phan Châu Trinh. Lòng yêu nước và tầm nhìn cách mạng đó có quan hệ mật thiết với nhau, tạo nên tính chiến đấu mạnh mẽ và sức thuyết phục to lớn của bài viết. Đặt trong bối cảnh lịch sử đầu thế kỷ XX, có thể thấy đây là những lời tâm huyết của một nhà báo có nhiều đóng góp cho sự nghiệp cách mạng cũng như sự nghiệp văn học nước nhà.
Phân tích tính thời sự của văn bản “Về đạo đức xã hội ở nước ta” (Phan Châu Trinh)
