Mô tả di tích lịch sử địa đạo Gò Thì Thùng, tỉnh Phú Yên.
Trong thời trung đại, Phú Yên là nơi diễn ra những trận chiến ác liệt giữa các tập đoàn phong kiến. Cho đến thế kỷ 20, đất nước này còn là một chiến trường khốc liệt. Nơi đây còn lưu giữ nhiều di tích lịch sử, phản ánh một thời kỳ lịch sử hào hùng của dân tộc. Một trong những di tích lịch sử nổi bật nhất là địa đạo Gò Thị ở huyện Tuy An.
Địa đạo Gò Thì Thùng là một trong ba địa đạo chính của nước ta, cùng với Vĩnh Mốc (Quảng Trị) và Củ Chi (TPHCM) được công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia. Địa đạo cách trung tâm TP.Chí Thạnh (Tuy An) 15 km về phía Tây, cao nguyên Gò Thì Thùng (xã An Xuân) có độ cao khoảng 400 m so với mực nước biển, quanh năm khí hậu mát mẻ, cây cối xanh tươi, trái ngọt. Trên đỉnh cao nguyên này là một gò đất lớn và hệ thống địa đạo của quân và dân Phú Yên trong những năm kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Hệ thống địa đạo này đã góp phần vào nhiều trận đánh làm rúng động quân thù và mang lại những chiến thắng vang dội cho quân và dân ta.
Năm 1964, chống chiến tranh phá hoại ngày càng lớn của đế quốc Mỹ, Huyện đội và Tỉnh đội trực tiếp chỉ huy các xã An Xuân, An Định, An Nghiệp đào địa đạo tại gò Thì Thùng. Đến cuối năm 1965, đường hầm cơ bản hoàn thành.
Không dài như Củ Chi hay phức tạp như địa đạo Vĩnh Mốc nhưng về mặt kết cấu, tổng chiều dài của địa đạo gò Thì Thùng là 1.948m xuyên qua Gò Thì Thùng, sâu 4,5m, rộng 0,8m. Địa đạo không phân lớp mà dựa vào địa hình, thế núi mà tạo thành địa đạo nông hay sâu. Toàn bộ đường hầm có 486 giếng. Ở miệng giếng lấy gỗ kê xà ngang cho khỏi sập. Cứ 20m lối đi lại có cửa hông để thông gió, được ngụy trang tốt. Phía trên đường hầm có tháp canh với đài quan sát. Xung quanh địa đạo là hệ thống giao thông hào chằng chịt chạy ngang dọc. Có giặc thì xông ra đánh, đánh xong thì rút lui, địch không phát hiện và nhân dân tuyệt đối giữ bí mật.
Hầm thùng Gò Thị là nơi nuôi giấu cán bộ, kho lương thực, vũ khí. Đây cũng là nơi xuất phát của các lực lượng trong những trận đánh quan trọng nhất của lực lượng cách mạng. Nhận thấy đây là một cứ điểm quan trọng cần phải tiêu diệt, quân ngụy ngày đêm bắn phá nhưng không phá được địa đạo. Sau ngày giải phóng, dấu vết chiến tranh trên địa đạo vẫn còn hằn rõ những hố bom, bãi mìn, thuốc súng. Ngày nay, để bảo tồn những di tích quý giá, địa đạo đã nhiều lần được trùng tu và bảo tồn trước sự tàn phá của thời gian.
Có thể nói, địa đạo Gò Thì Thùng không chỉ là một kỳ tích lịch sử của quân và dân Phú Yên, mà còn là hình ảnh biểu tượng mãi mãi của tinh thần dân tộc. Với những ý nghĩa đó, nên việc khai quật Gò Thì Thùng đã được công nhận là Di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia vào năm 2009.
Mô tả di tích chùa Đá Trắng, tỉnh Phú Yên
