Thuyết minh về làng gốm của người Chăm ở tỉnh Bình Thuận.
Người Chăm cư trú lâu đời ở duyên hải miền Trung Việt Nam đã tạo nên một nền văn hóa rực rỡ chịu ảnh hưởng sâu sắc của văn hóa Ấn Độ. Ngay từ thế kỷ 17, người Chăm đã xây dựng vương quốc Chămpa. Người Chăm ở tỉnh Bình Thuận có truyền thống làm nông nghiệp thủy lợi, họ giỏi làm thủy lợi và làm vườn, trồng cây ăn trái. Ngoài hình thức canh tác ướt, trên sườn núi vẫn còn hình thức ruộng cạn một vụ. Họ cũng rất giỏi dệt thủ công và buôn bán nhỏ. Làng gốm của người Chăm ở tỉnh Bình Thuận là một trong những làng nghề cổ còn được bảo tồn cho đến ngày nay.
Nguồn gốc làng gốm của người Chăm ở Bình Thuận.
Quá trình phát triển nghề gốm của người Chăm ở Bình Thuận đến nay vẫn chưa được đề cập một cách đầy đủ, rõ ràng và cụ thể. Ngay cả những thợ gốm lớn tuổi và những chức sắc Chăm cũng không biết nguồn gốc gốm sứ của dân tộc mình. Các tài liệu bằng chữ Chăm cổ cũng không đề cập đến vấn đề này. Cũng không có bia ký hay truyền thuyết dân gian nào liên quan đến đồ gốm được lưu truyền trong cộng đồng người Chăm.
Hiện nay, trên địa bàn tỉnh Bình Thuận có 26 làng của người Chăm, nhưng chỉ có người Chăm ở thôn Bình Đức, xã Phan Hiệp, huyện Bắc Bình là còn làm gốm với kỹ thuật và quy trình thủ công truyền thống của tổ tiên để lại. Theo các nghệ nhân, nghề gốm làng Bình Đức có từ rất lâu đời và được các gia đình người Chăm ở đây duy trì qua nhiều đời.
Quy trình làm gốm truyền thống của người Chăm.
Quy trình làm gốm truyền thống của người Chăm ở thôn Bình Đức, xã Phan Hiệp, huyện Bắc Bình bao gồm nhiều công đoạn, nhiều công đoạn kết nối với nhau.
Đầu tiên là việc chọn đất và thu hồi đất. Theo kinh nghiệm dân gian của các nghệ nhân lớn tuổi, loại đất sét dùng để làm gốm phải có màu vàng nhạt, dẻo vừa phải và mịn, không lẫn nhiều cát sỏi mịn. Thời điểm làm đất thường diễn ra trái vụ, vào mùa khô, từ tháng 1 đến tháng 2 âm lịch hàng năm. Các công cụ được sử dụng để đào và thu gom đất là: cuốc, xẻng, cúp (cuốc), xà beng và rổ. Trước đây, phương tiện vận chuyển đất là xe trâu (thà’ kupaw), ngày nay là xe cơ giới.
Có đất, người thợ gốm phải đập, nấu, trộn và ép đất ra. Việc xử lý đất trước khi làm gốm quyết định chất lượng và hiệu suất của sản phẩm sau khi nung. Để sáng hôm sau trộn đất thành phẩm thành sản phẩm gốm, hôm trước xay và trộn đất, tùy theo nhu cầu sử dụng nhiều hay ít mà người thợ lấy một lượng đất vừa đủ, ít khi để sót. trong ngày hôm sau.
Những người thợ gốm là phụ nữ Chăm, họ tạo hình sản phẩm gốm không dùng bàn xoay, chỉ sử dụng những công cụ đơn giản theo phương pháp thủ công truyền thống. Dụng cụ để tạo hình sản phẩm gốm khá đơn giản: một chiếc bàn (kathun hay lithung yang yang) và một mảnh vải thô nhỏ. Đối với những sản phẩm gốm có kích thước lớn và cồng kềnh, công việc phải được thực hiện trên một bề mặt phẳng và phải được thực hiện bởi những người thợ thủ công lớn tuổi và có kinh nghiệm hơn. Người thợ lấy một ít cát trắng trải đều trên bàn, sau đó lấy đất sét bôi lên để chống dính. Bằng cách hơi cúi người, hai chân di chuyển quanh bàn, người thợ dùng tay để tạo dáng và thân sản phẩm.
Tùy theo chủng loại, kích thước sản phẩm mà người thợ lấy thêm những lọn đất nối vuốt sao cho thân sản phẩm to dần, tay trái vuốt vào trong, tay phải vuốt mặt ngoài sản phẩm, Người thợ di chuyển xung quanh bàn phay, phay ngược chiều kim đồng hồ khoảng 5 vòng, sau đó xoay ngược chiều kim đồng hồ là có thể tạo ra một hình gốm cơ bản. Số vòng thay đổi tùy thuộc vào từng loại sản phẩm.
Tiếp theo, người thợ dùng một chiếc vòng tre mỏng vuốt bên ngoài sản phẩm ướt để tạo độ đồng đều và nhẵn bóng, sau đó dùng một miếng vải thô nhúng nước và di chuyển chiếc vòng để làm nứt và nhẵn miệng gốm. , trơn tru. Bên trong và bên ngoài của lỗ mở sản phẩm được chải bằng nước màu nâu đất bằng vải. Khi xương gốm đã khô, người thợ tiếp tục khoét sâu thân và đáy (cố định đáy sản phẩm cho tròn đều và có độ dày đồng đều), chà, cạo và đánh bóng mặt trong và mặt ngoài sản phẩm.
Sản phẩm gốm ướt được để khô tự nhiên ở nơi râm mát, trừ sản phẩm là lò nung có thể phơi hoặc phơi ngoài nắng, gió to. Độ khô của sản phẩm có ảnh hưởng quan trọng đến giai đoạn chỉnh hình sau. Bằng dụng cụ chuyên dụng, công nhân sẽ cạo bên trong thân và đáy sản phẩm, đồng thời gia công sản phẩm từ đáy thành đáy tròn; hoặc đáy cạn và cạo bỏ những chỗ dày ở thân và đáy sản phẩm nhỏ. Tiếp theo, thợ dùng khoen (khoh) bằng dùi để miết mặt trong thân và đáy, đồng thời dùng bàn gõ (khai poh) vỗ mặt trong thân và đáy để tạo độ tròn. và cân bằng. Sau đó, người thợ đánh bóng và làm phẳng bề mặt bên ngoài của sản phẩm bằng một vòng sắt (nuh pathei pan).
Để kiểm tra độ đồng đều và cân đối của sản phẩm, người thợ dùng vỏ sò cạo lại mặt trong thân và đáy rồi thoa nước hoàng thổ khắp mặt ngoài và mặt trong của thân gốm để tạo ra màu đỏ hồng nhạt sau đó. khi nung. Nên để sản phẩm trong bóng râm, phủ màng nilong để sản phẩm không bị khô. Trước khi nung, người thợ dùng đá mài chà lên thân sản phẩm cho nhẵn lớp đất son nước bên trên thân gốm.
Vì được làm hoàn toàn bằng phương pháp thủ công như vậy nên không có sản phẩm gốm Chăm nào giống sản phẩm nào. Mỗi sản phẩm đều thể hiện phong cách, sự khéo léo, khéo léo mà còn là tâm tư, tình cảm của người thợ trong quá trình làm ra sản phẩm”.
Gốm sứ của người Chăm được nung ngoài trời. Thông thường, một lần nướng tối thiểu phải vài trăm sản phẩm trở lên, tối đa là 1500 đến 2000 sản phẩm. Việc nung gốm diễn ra quanh năm, nhiều nhà nung cùng một lúc. Thời gian nấu toàn bộ sản phẩm gốm nhanh hay chậm tùy thuộc vào lượng gốm nhiều hay ít.
Gốm sứ được sắp xếp từ nhỏ đến lớn, từ dày đến mỏng. Nhiên liệu chính để nung gốm từ trước đến nay là củi và rơm, củi là chính, rơm thấm nước phủ lên trên mặt gốm để ngăn nhiệt thoát ra ngoài nên gốm chín đều và nhanh hơn. .
Sản phẩm gốm của người Chăm Bình Thuận khá đa dạng và phong phú, có thể chia thành hai nhóm: đồ dùng nấu ăn: Trà (glah), nồi (gok glah), ấm (gôk om), khuông (đôi glah), ché. ví dụ. (buk), gan (gin njih), bếp lửa (hawalo), khuôn bánh xèo (khung pey xeo), khuôn bánh xèo (khung pey kan)…; Đồ đựng: hũ gạo (non brah), hũ lớn (buk praung), hũ nhỏ (buk ssit), nồi (khan), ống nhổ của các chức sắc (ta chorh lank)…
Sản phẩm gốm của người Chăm ở Bình Thuận có giá thành rẻ, nhiều kích cỡ, chủng loại khác nhau, tiện sử dụng, được người Chăm, Việt, Hoa, Raglai, Cơ ho… sử dụng rộng rãi trong bảng bình dân ưa chuộng. Sản phẩm còn được tiêu thụ ở các tỉnh lân cận như Ninh Thuận, Khánh Hòa, Đồng Nai, Lâm Đồng, TP. Hồ Chí Minh…
Ý nghĩa nghề làm gốm của người Chăm trong đời sống cộng đồng.
Người Chăm tạo ra các sản phẩm gốm chủ yếu để phục vụ cuộc sống hàng ngày. Vì vậy, sản phẩm của làng nghề vẫn là mặt hàng được sử dụng phổ biến nhất. Sau đó, họ tạo ra các sản phẩm nghệ thuật và tôn giáo để trang trí không gian và nâng cao cuộc sống của họ. Những đồ vật này dần trở thành hàng hóa, được mua bán khắp nơi.
Theo thời gian, nhiều làng gốm cổ trên thế giới đã mai một nhưng gốm Chăm Việt Nam vẫn tồn tại, lưu giữ cái hồn cốt và vẻ đẹp hoang sơ của gốm cổ hàng trăm năm trước. Đây chính là giá trị độc đáo và trường tồn của gốm Čam, xứng đáng được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Chúng tôi hy vọng rằng gốm sứ Čam sẽ hồi sinh trở lại và tiếp tục mở rộng.”
Toàn bộ quy trình làm gốm của người Chăm toát lên một giá trị nghệ thuật độc đáo. Vì vậy, dù trải qua bao thăng trầm trong quá trình phát triển nhưng nghề gốm truyền thống của người Chăm vẫn trường tồn theo thời gian, giữ được hồn cốt và giữ được nét đẹp hoang sơ của gốm cổ hàng trăm năm trước. . Đây chính là giá trị độc đáo và trường tồn của gốm sứ Čam.
Làng gốm của người Chăm ở Bình Đức còn lưu giữ nhiều giá trị văn hóa truyền thống, được thể hiện qua kỹ thuật chế tác gốm, không sử dụng bàn xoay, sản phẩm thoáng, độc đáo, mang nhiều dấu ấn lịch sử, văn hóa dân tộc. Đây là nghề truyền thống độc đáo, đặc sắc, thể hiện sự đa dạng về văn hóa và tính sáng tạo tiêu biểu, thể hiện bản sắc văn hóa của cộng đồng người Chăm. Vì vậy, năm 2012, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã quyết định đưa nghề gốm Chăm của tỉnh Bình Thuận vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, loại hình nghề truyền thống.
Mô tả di tích tháp Chàm Pôshanư TP Phan Thiết
