Thành cổ Đồng Văn thuộc thị trấn Đồng Văn, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang.
Hà Giang có bề dày lịch sử, bên cạnh những di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh, những nét văn hóa đặc trưng riêng của người Hà Giang còn ẩn chứa rất nhiều văn hóa dân gian tiềm ẩn, được lưu truyền trong nhân dân. Trong đó, Phố cổ Đồng Văn là một trong những di sản tiêu biểu nhất, biểu hiện sinh động đời sống tinh thần vô cùng phong phú của người Hà Giang xưa, được bảo tồn cho đến ngày nay, đồng thời thể hiện giá trị văn hóa của vùng đất này.
Phố cổ nằm ở trung tâm thị trấn Đồng Văn cũ thuộc tổng Đông Quan, tỉnh Nguyên Bình, huyện Tường Vân, tỉnh Tuyên Quang và có lịch sử phát triển kiến trúc, văn hóa hàng trăm năm. Khi chiếm đóng vùng đất này vào những năm 1880, người Pháp đã có quy hoạch và để lại những dấu ấn quan trọng về quy hoạch, kiến trúc, đặc biệt là chợ Đồng Văn được xây dựng bằng đá từ những năm 1920 hầu như còn nguyên vẹn cho đến ngày nay. Lúc đầu chỉ có một số gia đình người Mông, Tày và Hoa sinh sống, dần dần cư dân địa phương đến sinh sống ngày càng nhiều.
Thành phố Đồng Văn nằm giữa một thung lũng được bao bọc bởi bốn bề là núi đá. Khu phố cổ chỉ có 40 nóc nhà, xếp chồng lên nhau dưới núi đá. Vào buổi sớm, hình ảnh phố cổ là sự kết hợp tài tình giữa hai tông màu: nắng vàng rực rỡ và xám xịt của những ngôi nhà cổ kính.
Tổng thể khu phố cổ mang đậm kiến trúc Trung Hoa với những ngôi nhà hai tầng lợp ngói âm dương, những ngọn đèn lồng đỏ cao… Từ trên cao nhìn xuống, ba dãy chợ được bố trí theo hình chữ U, lợp ngói âm dương đều tăm tắp. hai con phố cổ trải dài dưới chân núi. Là khu dân cư chủ yếu là người Tày với hàng chục ngôi nhà cổ do công nhân Tứ Xuyên dựng lên để làm thuê và được coi là một phần quan trọng của phố cổ Đồng Văn. Sự giao thoa giữa kiến trúc truyền thống của cư dân bản địa với kiến trúc của cư dân vùng Hoa Nam (Trung Quốc) vẫn tồn tại và rất hiếm thấy ở nước ta.
Theo tài liệu của Hội thảo di tích Thành cổ Đồng Văn, khu vực này có khoảng 40 ngôi nhà cổ có tuổi đời khoảng 100 năm, cá biệt có những ngôi nhà gần 200 năm tuổi như nhà ông Lương Huy Ngọ, ông Ngỗ… Tày. và nó được xây dựng vào khoảng năm 1860.
Kiến trúc phổ biến ở đây là nhà trình tường hai gian, lợp ngói âm dương. Đặc biệt tại khu vực chợ Đồng Văn có nhiều ngôi nhà kiểu ống cũ tận dụng được mặt tiền chẳng khác gì khu phố cổ Hà Nội. Từ năm 2006, huyện Đồng Văn tổ chức “Đêm phố cổ” tháng 3 hàng năm vào các ngày 14, 15, 16 âm lịch. Theo đó, các hộ dân trong khu phố cổ đã đồng loạt treo đèn lồng đỏ, một số hoạt động như trưng bày thổ cẩm các dân tộc, biểu diễn và bán các món ăn truyền thống của các dân tộc với kỳ vọng thu hút du khách, mang đậm phong cách phố cổ Hội An.
Hầu hết các ngôi nhà cổ ở Đồng Văn đều trong tình trạng cũ nát, xuống cấp nghiêm trọng. Cụ thể, việc giãn dân ra khỏi khu phố cổ chỉ nên áp dụng đối với những hộ quá đông người, đồng thời cần duy trì cuộc sống bình thường của con người nhằm bảo tồn không gian văn hóa của nhiều dân tộc anh em sinh sống. Ngoài. Nét văn hóa phi vật thể này có thể hấp dẫn du khách hơn những ngôi nhà cổ, được duy trì tốt nhưng không gắn liền với cuộc sống và hoạt động của con người.
Sự đa dạng, phong phú của các di sản văn hóa là sự hội tụ những nét văn hóa đặc sắc của các dân tộc ở Hà Giang. Với những nét đặc trưng riêng, nét đẹp văn hóa đa sắc màu của người dân khu phố cổ Đồng Văn đã tạo nên điểm nhấn ấn tượng, độc đáo của xứ sở này. Năm 2009, Bảo tàng Hà Giang đã hoàn thành hồ sơ trình Bằng xếp hạng di tích Quốc gia. Mong rằng trong thời gian tới, phố cổ Đồng Văn sẽ được bảo tồn, tôn tạo và phục hồi trên mảnh đất cao nguyên đá cực Bắc của Tổ quốc.
