Di tích lịch sử và danh lam thắng cảnh Vườn quốc gia Phong Nha Kẻ Bàng, tỉnh Quảng Bình.
Trong số các vườn quốc gia ở Việt Nam, Phong Nha Kẻ Bàng là vườn quốc gia lớn nhất, đa dạng nhất, độc đáo nhất và được bảo tồn tốt nhất ở nước ta.
Vườn quốc gia Phong Nha Kẻ Bàng nằm ở phía bắc dãy Trường Sơn, thuộc địa phận các xã Tân Trạch, Thượng Trạch, Phúc Trạch, Xuân Trạch và Sơn Trạch của huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình.
Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng được thành lập năm 2001, tiền thân là Khu rừng đặc dụng Phong Nha. Đây là khu rừng đặc dụng đầu tiên của tỉnh Quảng Bình bảo tồn được hệ sinh thái rừng nguyên sinh trên núi đá vôi gắn với các di tích lịch sử của dân tộc Việt Nam.
Dãy núi đá vôi Phong Nha Kẻ Bàng là hoang mạc đá vôi lớn nhất thế giới. Nó là kết quả của quá trình tiến hóa tự nhiên cách đây gần 400 triệu năm. Cả một quá trình sơn thủy phức tạp đã tạo cho Phong Nha Kẻ Bàng một địa thế hiểm trở, ẩn chứa quần thể hang động kỳ vĩ, nhiều thạch nhũ đẹp nhất và dòng sông ngầm dài nhất thế giới. Năm 1920, khu vực này được biết đến với những hang động nổi tiếng và từ năm 1937, người Pháp đã tổ chức khai thác du lịch. Mới đây, Đoàn thám hiểm hang động Hoàng gia Anh phối hợp với Trường Đại học Khoa học Tự nhiên – Đại học Quốc gia Hà Nội đã tìm kiếm và phát hiện thêm nhiều hang động mới.
Bao quanh khối đá vôi là các lớp địa hình phi carbonat, là điều kiện tốt để thu nước cho các khối đá vôi hình thành hang động, đồng thời làm tăng tính đa dạng sinh học trong khu vực. Hệ thống hang động Phong Nha Kẻ Bàng thuộc loại cổ nhất Đông Nam Á, được hình thành do các đứt gãy kiến tạo trong kỷ Đệ Tam cách đây khoảng 35 triệu năm, đồng thời với giai đoạn mở rộng hình thành biển Đông. Hệ thống hang động ở đây được phát triển trên khối đá vôi lớn nhất Đông Nam Á.
Khu vực Phong Nha-Kẻ Bàng có quần thể hơn 300 hang động lớn nhỏ phong phú và kỳ thú, được mệnh danh là “Vương quốc hang động”, nơi ẩn chứa bao điều kỳ lạ, hấp dẫn, là thiên đường cho các nhà khoa học, nhà thám hiểm hang động và Du khách. Có thể chia các hang động này thành ba hệ thống chính: hệ thống động Phong Nha, hệ thống hang Vòm và hệ thống hang Rục Mòn. Đây đều là những điều kỳ diệu, những cảnh tượng hiếm có trên trái đất.
Sự phong phú về địa chất, địa mạo đã tạo cho Phong Nha Kẻ Bàng có 15 kiểu sinh cảnh chủ yếu, với 10 kiểu thảm thực vật quan trọng. Độ che phủ của rừng đạt 93,57%, trong đó diện tích rừng nguyên sinh đạt trên 83,74%, cao nhất trong các khu bảo tồn thiên nhiên ở Việt Nam.
Phong Nha Kẻ Bàng chứa đựng hệ sinh thái tự nhiên đa dạng, bao gồm rừng trên núi đá vôi, rừng trên núi và vùng chuyển tiếp, sông suối, hang động và các hệ sinh thái thứ sinh. Trên núi đá vôi có rừng tự nhiên chiếm diện tích rừng trên núi đá vôi lớn nhất Việt Nam. Đặc biệt, ở đây có kiểu rừng kín thường xanh nhiệt đới trên núi đá vôi độc đáo nhất Việt Nam và trên thế giới. Nơi đây đã phát hiện khu rừng “bách đá” trên núi đá vôi, được xác định là loài mới và đặc hữu ở vùng núi đá vôi Việt Nam, cũng là loài rừng độc nhất vô nhị trên thế giới có tầm quan trọng đặc biệt. Ngoài ra, các sông suối trên núi đá vôi và 36 hang động ở khu vực Phong Nha – Kẻ Bàng cũng là những sinh cảnh rất độc đáo.
Những giá trị nổi bật trong quá trình phát triển về địa chất, địa mạo, khí hậu, thủy văn đã tạo nên môi trường đa dạng sinh học lý tưởng, giúp Phong Nha Kẻ Bàng trở thành một trong 200 trung tâm có giá trị đặc biệt đa dạng sinh học của thế giới. Phong Nha và Kẻ Bàng đã được Tổ chức Bảo tồn Chim Quốc tế đánh giá là hai trong số 60 Vùng Chim Quan trọng của Việt Nam.
Nơi đây còn bảo tồn nhiều loài động thực vật có tên trong Sách Đỏ Việt Nam, giá trị kinh tế và khoa học cao đang bị đe dọa trên toàn cầu như voọc Hà Tĩnh, voọc chà vá chân nâu. vượn chân nâu, vượn đen má trắng, hổ, sao la, sóc bay đen trắng, chó sói, gà lôi, rùa… Đặc điểm địa lý khiến Phong Nha – Kẻ Bàng có vai trò quan trọng trong công tác bảo tồn các loài đặc hữu quý hiếm ở Việt Nam và thế giới.
Cũng tại khu vực địa – lịch sử đặc biệt này, vào đầu thế kỷ XX, các nhà nghiên cứu, khoa học Anh, Pháp đã phát hiện nhiều di tích cổ của người Chăm và Việt Nam như bàn thờ của người Chăm, hình tượng của người Việt cổ. Hình chạm khắc trên vách, gạch, tượng đá, tượng Phật, mảnh gốm và nhiều mảng… Có thể tìm thấy vết tích của nhiều mảnh thân và miệng lọ gốm tráng men Chăm với các mảnh gốm thô có lõi đen và các vòng. trên thân tạo một góc gần như vuông ở hang Bi Ký trong hang vốn là một điện thờ của người Chăm từ thế kỷ IX – XI. Ngoài ra, khu vực này còn là nơi lưu giữ bản sắc văn hóa của hai dân tộc có dân số ít nhất Việt Nam, ở Việt Nam và trên thế giới là người Arem và người Rục.
Vùng rừng Phong Nha – Kẻ Bàng còn là nơi còn lưu giữ nhiều di tích lịch sử hào hùng từ thời kháng chiến chống Mỹ như Đường mòn Hồ Chí Minh (Đông Trường Sơn), Di tích Hang Tám Cô, Hang Chín Tầng, Bến phà Nguyễn Văn Trỗi, kho tàng trong hệ thống hang động ở Tuyên Hóa, Minh Hóa… Động Phong Nha từng được Đoàn 559 sử dụng làm nơi cất giấu hàng hóa, bến phà sắt để vận chuyển phương tiện, hàng hóa ra tiền tuyến.
Trong khu vực vườn quốc gia có 3 dân tộc chính sinh sống là Kinh, Bru – Vân Kiều và Chứt. Đời sống của người Chứt và Bru – Vân Kiều mang nhiều sắc thái văn hóa độc đáo, còn lưu giữ nhiều nét sinh hoạt của thời nguyên thủy. Mỗi dân tộc trong vùng đều có những tập quán sinh hoạt và bản sắc văn hóa riêng như: Lễ đánh trống Ma Coong, người Kinh hát tuồng Bội ở Khương Hạ… Văn hóa vật chất và phi vật thể của họ là vật thể. Nơi đây được nhiều nhà khoa học nghiên cứu, đồng thời là điểm du lịch văn hóa hấp dẫn của đồng bào các dân tộc vùng Phong Nha-Kẻ Bàng.
Tháng 7 năm 2003, Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng được UNESCO công nhận là di sản thiên nhiên thế giới. Các nhà khoa học đều khẳng định Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng còn rất nhiều tiềm năng về đa dạng sinh học để nghiên cứu khoa học.
Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng là khu di tích, thắng cảnh có nhiều giá trị nổi bật. Chính những giá trị này đã tạo cho Phong Nha – Kẻ Bàng sức hấp dẫn đặc biệt. Vì vậy, Thủ tướng Chính phủ đã quyết định công bố Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng là di tích quốc gia đặc biệt.
Mô tả động Phong Nha, tỉnh Quảng Bình
