Tiếng nói nhân đạo của Nguyễn Du trong đoạn trích “Hội thề” (trích Truyện Kiều của Nguyễn Du)
Nhà văn Nam Cao qua lời kể của nhân vật Hộ trong Di sản đã từng nói: “Một tác phẩm thực sự có giá trị phải có nội dung nhân đạo sâu sắc”. Thật vậy, tiếng nói nhân đạo là một trong những nội dung cơ bản khẳng định sức sống lâu bền của tác phẩm văn học trong lòng người đọc. Truyện Kiều của Nguyễn Du là một tác phẩm như thế. Một trong những đoạn trích thể hiện rõ giá trị nhân đạo của Truyện Kiều là Trích từ di chúc .
Lời thề là một trong những đoạn tiêu biểu trong Truyện Kiều mà nhiều người đã biết. Đọc đoạn văn, ta cảm nhận được Nguyễn Du đã hết lời ca ngợi tình yêu trong sáng, thủy chung nhưng không kém phần dũng cảm của Thúy Kiều. một cô gái trong xã hội phong kiến, sẵn sàng vượt qua hủ tục để có tình yêu đẹp với Kim Trọng.
Đoạn mở đầu bằng cảnh Thúy Kiều lẻn đi gặp Kim Trọng lần thứ hai khi cha mẹ chưa về:
“Cửa ngoài mau kéo rèm
Một mình xăm xăm lối vườn khuya”.
Kiều đi gặp Kim Trọng. Cô “xăm mình” với những bước đi thoăn thoắt, mạnh dạn đến bên người yêu để cùng nhau ngâm thơ, kín đáo và thân tình. Thật vậy, trong xã hội phong kiến xưa, khi những hủ tục lạc hậu trói buộc con người, tạo nên bức tường ngăn cách giữa tình yêu và quan niệm lãng mạn. “Nam Nữ Trường Thọ Vô Thân”, “Bố mẹ ở đâu, con ngồi đó”… Nhưng Kiều, một cô gái có trái tim trong sáng, với sự mạnh dạn, chủ động trong tình yêu đã dám đến nhà người yêu chửi bới mà không được phép của cha mẹ, cho thấy nàng có một khát khao, khát khao được tự do, chỉ yêu. Chàng có tình cảm sâu đậm với Kim Trọng. Đồng thời, cô ấy cạnh tranh với thời gian và số phận để tìm thấy hạnh phúc. Đồng hành trong mỗi bước đi của Thúy Kiều là tư tưởng tiến bộ của Nguyễn Du, nó mở rộng ranh giới tình cảm cho nhân vật. Cô tiếp tục đi dạo trong khu vườn vào đêm khuya, dần dần chìm vào mộng tưởng:
“Thu sương trên đầu cành
Ngọn đèn trông như đang cháy âm ỉ
Sinh ra như một bản án tử hình
Chiều như tỉnh, chiều như mê.”
Từ thực đến ảo, từ cỏ cây vườn tược, đêm khuya nàng đi sau vườn tìm đến người yêu, đã đến lúc đi vào cõi mộng. Chỉ nàng mới hiểu được rằng trái tim nàng nằm đó, bên cạnh Kim Trọng – người nàng yêu. Cả hai tầng ánh sáng cũng soi rõ bước chân nàng, ánh sáng hòa lẫn với ánh trăng. Đặc biệt là ánh trăng, hình như trăng tạo nên chất thơ dẫn dắt tình cảm của Kiều đến đúng chỗ. Còn với Kim Trọng, Kiều xuất hiện như một giấc mơ, với trạng thái ngủ trằn trọc, ranh giới thực của giấc ngủ mong manh, không còn ranh giới rõ ràng. Nhưng khi nhận ra điều này, chàng vừa mừng vừa sợ vì sự xuất hiện đột ngột của Thúy Kiều làm xáo trộn không gian trong nhà Kim Trọng:
“Tiếng sen ru em vào giấc ngủ
Bóng trăng đưa hoa lê lại gần.”.
Trông bóng Kiều rất đẹp, thế mà trạng thái mơ màng lại lẫn lộn, bóng người và bóng trăng như hòa làm một. Gần mà xa, tưởng như trong tầm tay nhưng khó nắm bắt. Cả hình lẫn tiếng đều rất mơ hồ, bởi bước chân của Kiều thật nhẹ nhàng, như cơn gió thoảng qua. “ngủ” câu thơ thực ra là giấc mơ của Kim Trọng. Ngoại hình của Thúy Kiều “sẽ di chuyển” Giấc mơ ấy. Khi chàng nhận ra Kiều nhưng vẫn không khỏi ngỡ ngàng và bối rối:
“Thương tiếc trên đỉnh Giapo vô thần
Nhờ giấc mộng đêm xuân mơ màng.”
Giấc mộng đêm xuân cũng là giấc mộng của tình yêu đích thực. Trước sự ngạc nhiên sung sướng của Kim Trọng, Kiều giải thích lý do nàng chủ động đến nhà Kim Trọng:
“Cô ấy nói rằng cô ấy đã bỏ lỡ một đêm học
Vì hoa, ta phải tìm đường đi tìm hoa.
Bây giờ rõ ràng khuôn mặt của chúng tôi
Biết đâu đó không còn là giấc mơ nữa”.
“Né tránh trong một đêm học” là không gian và thời gian tâm lý vì Kim Trọng học gần nhà Kiều, nhưng Kiều đến gặp Kim Trọng ngay sau ngày thanh minh mà có cảm giác như xa cách đã lâu. Kiều thể hiện nỗi nhớ thương “hoa”, tình yêu sâu nặng của nàng với Kim Trọng. Nhưng Kiều luôn bị ám ảnh bởi tình yêu và số phận sau cuộc gặp gỡ hữu tình ở mộ Đạm Tiên. Cô có linh cảm về một cuộc chia tay không mấy vui vẻ trong tương lai. Kiều là một cô gái nhạy cảm, trong tình yêu trong sáng, nhân hậu nên nỗi lo về sự chia ly luôn thường trực, điều này thể hiện quan niệm của nàng, phá bỏ những hủ tục lạc hậu trong xã hội phong kiến.
Sau lời giải thích của Kiều, Kim Trọng cùng nàng bước vào phòng, nhanh chóng thắp hương trầm, thêm ngọn đèn tỏa ra ánh sáng ấm áp. Anh lấy ra một tờ giấy và viết lời thề. Thúy Kiều và Kim Trọng cắt tóc chẻ đôi, viết thư tố cáo, trao đổi tin tức. Dưới lời chứng của mặt trăng:
“Trăng tròn trên trời
Đinh Ninh hai miệng một lời song song
Mái tóc óng mượt uốn éo trái tim
Trăm năm khắc chữ đồng vào xương”
Đây là lời thề vượt ra khỏi những quan niệm khắt khe của xã hội phong kiến xưa về tình yêu và hôn nhân, nhưng được Nguyễn Du diễn tả một cách trang trọng, thiêng liêng trong một không gian ấm cúng. Từ tình ấy, lời thề trở thành sợi dây vô hình kết nối hai trái tim, hai tâm hồn “Khắc chữ đồng tận xương”trở thành kỉ niệm đẹp của mối tình Kim – Kiều.
Với cách lựa chọn từ ngữ tinh tế, sử dụng thành công phép tu từ, sử dụng nghệ thuật ngụ ngôn… qua đoạn Đoạn trường chúc, Nguyễn Du đã xây dựng nên một khung cảnh tuyệt đẹp tượng trưng cho một đêm trăng lãng mạn soi sáng cho hai đôi trai gái. tình yêu, thúc đẩy tín đồ tình yêu dành cho Thúy Kiều, Kim Trọng. Từ đó ta cảm nhận được giọng điệu ngợi ca tình yêu tự do của Nguyễn Du. Trong bối cảnh xã hội Việt Nam thế kỷ 19, việc Nguyễn Du ngợi ca trọn vẹn lời thề của Thúy Kiều và Kim Trọng là tiếng nói nhân đạo sâu sắc, mới mẻ, vượt thời gian, làm tăng thêm sức hấp dẫn của Truyện Kiều.
