Chuyện xưa trong phủ chúa Trịnh
(trích “Luận ngữ Vũ Trung” – Phạm Đình Hổ)
Nội dung.
Vào khoảng năm Giáp Ngọ, Ất Mùi (1774 – 1775), ở một vùng đất thanh tịnh, Thịnh Vương (Trịnh Sâm) thường thích chơi đèn, đốt đuốc.[1] trong cung điện[2] bên Tây Hồ, núi Tử Trầm, núi Dung Thủy. Việc xây dựng các gian hàng tiếp tục liên tục. Mỗi tháng ba bốn lần, Vương đến điện Thủy Liên ở bờ hồ phía tây, quân sĩ vây bốn phía hồ, quần thần trong[3] Tất cả đều trùm khăn, mặc quần áo phụ nữ và bày bán thức ăn quanh hồ.
Thuyền đi đến đâu, các quan ủng hộ đại thần[4] Thoải mái ra bờ biển mua bán như ở chợ. Cũng có lúc nhạc công ngồi gác chuông chùa Trấn Quốc[5]hay dưới bóng một bến đá nào đó hòa tấu vài điệu nhạc.
Có bao nhiêu con thú lạ ở đó ngày hôm đó?[6]đá quái vật mộc mạc cổ xưa[7]chậu, cây cảnh nơi công cộng, Thần tài[8] Hiểu rồi, không thiếu thứ gì. Có khi lấy một cây đa to, cành lá sù sụ, họ chở từ bắc qua sông mang về. Giống như cây cổ thụ mọc trên đầu non hốc đá, rễ dài mấy thước.[9]phải là một người lính[10] Anh ta không thể khiêng nó, nhưng bốn người đàn ông đi theo anh ta, tất cả đều cầm kiếm và thúc giục những người lính khiêng đi. Trong cung điện, tùy chỗ, chấm phá vẽ hình quần thể núi non trông như bến nước non. Mỗi khi đêm yên tĩnh, tiếng chim hót tứ phía, hoặc giữa đêm ồn ào như mưa gió, phá tổ, người ta đều thức giấc.[11] Tôi biết một triệu là bất ngờ[12]. Bọn thái giám thường xin giáo bẻ măng dọa ra mặt. Họ tìm xem nhà nào có chậu cảnh, cây kiểng, chim hay là viết ngay hai chữ “đầy tớ”.[13]”Vào đi. Ban đêm bọn nó trèo tường lẻn ra, sai lính đem đi, rồi quy tội giấu giếm lấy tiền dọa nạt. Đá hay cây to đến mấy cũng phải phá tường để làm.Nhà giàu mà bị vu cáo giấu đồ cúng thường phải bỏ của cải mà khóc đòi chết, có khi phải phá núi, phá cây cảnh để tránh tai họa. Nhà tôi ở Hà phường Khẩu[14]Huyện Thọ Xương[15] trước cửa nhà[16] có một cây lê cao mấy chục trượng, khi ra hoa màu trắng, thơm; trước nhà giữa[17] Còn trồng hai câu lựu trắng, lựu đỏ, khi ra trái trông rất đẹp mắt, bà H.[18] Chúng tôi đã ngừng nó vì lý do tương tự.
Ghi chú:
[1] Ngự: tiếng chuyên dùng cho vua chúa (ví dụ bút vua là chữ do vua viết, thuyền là thuyền của vua), ở đây có nghĩa là chúa thường đến ngự.
[2] Li Palace: là nơi vua và hoàng hậu ở lại khi họ rời khỏi kinh đô.
[3] Nội thần: người hầu trong cung vua, phủ chúa, thường là thái giám.
[4] Hỗ trợ Đại quan: Đại quan đồng hành và bảo vệ vua, chúa.
[5] Chùa Trấn Quốc: Chùa ở Hồ Tây, Hà Nội.
[6] Một viên ngọc cầm thú lạ: chim quý, thú lạ (quý: quí, lạ: lạ).
[7] Quái vật mọc trên cổ: cây sống lâu năm, gốc đa có hình thù kỳ lạ.
[8] Sức mạnh: lệnh bằng văn bản.
[9] Trượng: một đơn vị đo chiều dài thời xưa (khoảng 1,7m).
[10] Cơ chế: một đơn vị quân đội thời phong kiến, quân số thường là 10 người hoặc cũng có thể từ 200 đến 500 người.
[11] Người có tri thức: người có học thức, tri thức.
[12] Một triệu người xui xẻo: điềm xấu, điềm xấu.
[13] Phụng thủ: mang đi dâng vua
[14] Phường Hà Khẩu: khu phố Hàng Buồm, nay là Hà Nội.
[15] Huyện Thọ Xương : nay thuộc quân Hoàn Kiếm, Hà Nội.
[16] Nhà trước: nhà mặt tiền.
[17] Trung đình: nhà giữa.
[18] Cung nhân: chỉ những cung nữ phục vụ trong cung vua, cũng có nghĩa là vua gả cho quan tứ phẩm, ở đây dùng nghĩa khác, chỉ mẹ của tác giả.
Vũ trung luận (Truyện bút ngày mưa) là một tác phẩm đặc sắc của Phạm Đình Hổ, được viết vào đầu thời Nguyễn (đầu thế kỷ 19). Tác phẩm gồm 88 truyện mẫu nhỏ, viết theo lối tùy hứng, lấy theo nghĩa ghi chép ngẫu nhiên, rải rác, không có hệ thống, kết cấu. Ông bàn về lễ nghi, phong tục, tập quán v.v…, ghi chép những sự kiện xảy ra trong xã hội bấy giờ, viết về một số nhân vật, địa phương lịch sử, nghiên cứu địa lý, phần lớn là các vùng miền. Hải Dương quê anh. Tất cả nội dung được trình bày đơn giản, sinh động và hấp dẫn. Tác phẩm không chỉ có giá trị văn học đặc sắc mà còn cung cấp những tư liệu quý về lịch sử, địa lý, xã hội học.
Nguồn: Phạm Đình Hổ, Vũ trung tùy bút, Đông Châu Nguyễn Hữu Tiến dịch, Nxb Văn học, Hà Nội, 1972.
I. Đọc hiểu văn bản:
Câu hỏi 1: Thói ăn chơi xa xỉ của chúa Trịnh và bầy tôi được miêu tả qua những chi tiết nào? Nhận xét về cách kể của tác giả. Tại sao tác giả lại nói ở cuối đoạn mô tả này: một người có ý thức biết rằng đó là một triệu điều dị thường.
câu thơ thứ 2: Bọn quan lại và bầy tôi trong phủ chúa đã dùng những thủ đoạn gì để làm náo động nhân dân? Tìm hiểu ý nghĩa của đoạn cuối bài báo: “Nhà chúng tôi ở phường Hà Khẩu… cũng vì thế.”
câu hỏi 3: Theo em, thể loại văn nghị luận có gì khác so với thể loại truyện mà các em đã học ở bài trước?
II. Luyện tập.
Dựa vào bài Chuyện xưa trong phủ chúa Trịnh, hãy viết một đoạn văn ngắn trình bày những nhận xét của em về tình hình nước ta dưới thời vua Lê – Chúa Trịnh cuối thế kỉ XVIII.
III. Soạn bài:
Chuyện xưa trong phủ chúa Trịnh
(trích tùy bút Vũ Trung – Phạm Đình Hổ)
câu hỏi 1:
– Xây dựng gian hàng và vô độ động vật đi lạc;
– Miêu tả chi tiết dáng đi của chúa Trịnh;
– Bộ sưu tập các sản phẩm và vật có giá trị; Trang trí trong cung điện là nhàm chán và tốn kém.
→ Tác giả kín đáo bộc lộ thái độ chủ quan trước cuộc ăn chơi xa xỉ của chúa Trịnh khi miêu tả cảnh hoa viên trong phủ chúa: “Khi đêm thanh vắng, tiếng chim hót líu lo, vượn hót tứ phía, hoặc chính giữa. của đêm khuya ồn ào như mưa gió, vỡ tan, kẻ thức mới biết là triệu bất hạnh.” Tình cảm của tác giả về “triệu bất hạnh” có ý nghĩa phê phán, cảnh cáo thói thói trăng hoa của con người. ăn chơi, hưởng thụ những thú vui xa hoa trên mồ hôi và xương máu của nhân dân, sẽ dẫn đến sự suy tàn, tan rã của các quốc gia yêu nước.
câu 2:
– Các hạ nhân trong phủ Chúa đã về hết rồi. “nhờ gió bẻ măng”sách nhiễu, cướp bóc người dân bằng những thủ đoạn trắng trợn, vừa ăn cắp vừa la hét: “Họ thấy nhà nào có chậu cảnh, cây cảnh, chim hay là gán ngay hai chữ ‘đầy tớ’. Đến đêm, các anh trèo tường lẻn ra ngoài, sai lính đem đi, rồi bị khép vào tội che giấu đề nghị dọa lấy tiền. Một hòn đá hay một cái cây to đến nỗi có nhà phải phá tường mới lấy ra được. Nhà giàu bị vu cáo giấu đồ cúng thường phải bỏ của cải, khóc lóc đến chết, có khi phải phá núi, phá cây cảnh để tránh tai họa.
– Cuối bài, tác giả ghi lại sự việc có thật xảy ra trong nhà mình: “Nhà ta ở phường Hà Khẩu, huyện Thọ Xương. Trước nhà chính có một cây lê, cao mấy chục trượng, khi nở hoa trắng muốt, hương thơm ngào ngạt; trước nhà giữa còn có hai cây lựu trắng. cây lựu đỏ, khi ra quả trông rất đẹp, chúng tôi đều ra lệnh chặt bỏ”.. Câu chuyện có thật diễn ra trong chính gia đình tác giả, có tác dụng tăng thêm tính chân thực, sinh động cho những bằng chứng buộc tội chúa Trịnh và các quan.
câu 3:
– Văn nghị luận là thể loại văn ghi lại những con người, sự việc cụ thể, có thật, qua đó người viết tập trung bày tỏ thái độ, tình cảm, suy nghĩ, cách nhìn nhận, đánh giá của mình về con người và cuộc sống. Truyện là thể loại phản ánh hiện thực thông qua bức tranh đời sống được mở rộng thông qua các sự kiện, diễn biến xảy ra trong đời sống con người.
– Truyện thường phải có cốt truyện, nhân vật; Hành động được trình bày với phần mở đầu, diễn biến và kết thúc; Nhân vật được xây dựng với những đặc điểm về ngoại hình, diễn biến nội tâm, tâm lý được miêu tả chi tiết. Bài văn là một ghi chép tùy hứng, có khi tản mạn, không theo hành động mà chủ yếu để bày tỏ tình cảm, thái độ của tác giả.
Luyện tập.
Dựa vào bài Chuyện xưa trong phủ chúa Trịnh, hãy viết một đoạn văn ngắn trình bày những nhận xét của em về tình hình nước ta dưới thời vua Lê – Chúa Trịnh cuối thế kỉ XVIII.
Gợi ý:
– Thời vua Lê – chúa Trịnh cuối thế kỷ XVIII, nước ta rơi vào tình trạng cực kỳ hỗn loạn, loạn lạc.
– Vua chúa hưởng lạc, sống xa hoa, không tính đến quan, bỏ dân, quan lại dựa vào đó mà hành xử tráo trở, tham nhũng.
– Đời sống nhân dân cơ cực, lầm than.
Đoạn văn:
Qua chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh và đọc thêm, có thể thấy thực trạng nước ta thời vua Lê – chúa Trịnh (cuối thế kỷ XIII). Đó là thời phong kiến thối nát. Vua quan chỉ lo ăn chơi hưởng lạc, vơ vét của cải chứ không quan tâm đến kinh tế. Đời sống nhân dân cơ cực, đói khổ vô cùng. Những chi tiết tả thực được tác giả miêu tả đã để lại ấn tượng mạnh cho người đọc.
